Oszukiwanie - poczucie winy czy przyjemność?
- Szczegóły
- Utworzono: 24 września 2013
- Marta Obojska
Według powszechnie przyjętego sposobu myślenia, nieetyczne zachowanie powinno wywoływać u nas negatywne uczucia, złe samopoczucie, poczucie winy, wstyd. Zastrzyk pozytywnych emocji pojawiający się już na samą myśl o popełnieniu niegodziwego czynu od dawna zarezerwowany był jedynie dla osób z silną potrzebą emanowania władzą oraz psychopatów.
Wbrew przyjętemu sposobowi myślenia okazuje się jednak, że każdy z nas może odczuć przyjemny dreszczyk, który towarzyszy kłamstwom. Naukowcy po raz pierwszy wykazali, że podczas gdy ludzie są przekonani, że w momencie, gdy zrobią coś nieuczciwego, nieetycznego, będą czuć się winni, w rzeczywistości doświadczają poprawy nastroju.
Autorka badania, Nicole Ruedy z University of Washington, jest zdania, że dokonywane przez nas oszustwo jest związane z postrzeganiem siebie jako osoby inteligentnej oraz - przy jego skutecznym wykonaniu - poczuciem spełnienia. Nawiązując do ekmanowskiej teorii mówiącej o podekscytowaniu związanym z powodzeniem oszukania drugiej osoby oraz do atrakcyjności „zakazanego owocu”, naukowcy wyszli z założenia, że również zachowania, które są niedozwolone, będą dla ludzi zachęcającymi.
W badaniu opublikowanym w Journal of Personality and Social Psychology, Ruedy wraz ze współpracownikami podczas przeprowadzonych 6 eksperymentów przebadali ponad 1000 osób z Ameryki i Anglii. Badani przewidywali, że oni sami lub ktoś inny, kto oszukiwał na testach, po to, aby uzyskać premię, i w systemie rejestracji pracy zanotował więcej godzin, niż faktycznie przepracował, koniec końców będzie czuć się z tym faktem źle lub ambiwalentnie. Rezultaty z badań ukazały nieco inną perspektywę.
W jednym z badań uczestnicy podzieleni na dwie grupy mieli za zadanie rozwiązanie 20 zadań matematycznych i logicznych. Na każde z nich mieli ograniczony czas. W jednej grupie po dokonanej odpowiedzi kolejne pytania pojawiały się automatycznie, jedno po drugim. W drugiej zaś uczestnicy mogli nacisnąć przycisk na ekranie, aby podejrzeć prawidłową odpowiedź. Otrzymali informację, aby nie zwracali na niego uwagi i samodzielnie rozwiązali zadanie. Na monitorze komputera odczytali jednak wcześniej powiadomienie o tym, iż test, który mają przed sobą, jest testem na inteligencję. Eksperymentatorzy po sprawdzeniu, kto z uczestników kliknął na zakazany przycisk, odkryli, iż zrobiło to aż 68% uczestników tej grupy, co badacze uznali za oszustwo.
Badacze z uniwersytetu w Londynie obserwowali natomiast dwie grupy, w których każdy uczestnik przebywał w pokoju z inna osobą, która udawała, że również jest uczestnikiem badania. I tym razem zadanie dotyczyło podania prawidłowych odpowiedzi matematycznych. Według przekazanych przez eksperymentatora informacji, poprawnie udzielone odpowiedzi mieszczące się w czasie miały zostać nagrodzone kwotą £10. Po skończeniu zadania osoba udającą uczestnika eksperymentu miała za zadanie ocenić poprawność zadań. W momencie zgłaszania wyników do prowadzącego podstawiony aktor referował sztucznie napompowane wyniki. Żadna z osób badanych nie poinformowała o zaistniałym oszustwie.
Dobrego nastroju związanego z oszustwem doznawali również ludzie, którzy nie oszukiwali, ale zostali losowo przydzieleni do partnera, który się go dopuszczał. Według powyższych badań nawet jeżeli za oszukiwanie nie było nagród rzeczowych, badani, którzy dopuszczali się oszustwa, czuli się lepiej niż ci, którzy tego nie robili.
W innym badaniu, w którym poproszono uczestników, aby nie oszukiwali, gdyż uczyniło by to ich odpowiedzi niewiarygodnymi, ci, którzy oszukiwali, czuli się bardziej spełnieni. Ponadto uczestnicy, którzy pod koniec testu otrzymali informację o tym, jak ważne było to, aby nie oszukiwali, czuli się lepiej niż ci, którzy takiej informacji nie otrzymali.
Praca Ruedy sugeruje, że dobry nastrój wywołany przez oszustwa lub pochodzący z samej współpracy z kimś, kto oszukał, może wywołać więcej oszustw, napędzając błędne koło nieuczciwości. Należy zauważyć jednak, że w eksperymencie nikt w efekcie oszustwa nie był tak naprawdę poszkodowany. Bycie świadomym tego, że przez oszustwo krzywdzimy innych, często jest krytycznym czynnikiem powstrzymującym niemoralne zachowania. Łatwiej jest np. dokonać oszustwa podatkowego, jeżeli widzisz je jako dofinansowywanie projektu, z którym się nie zgadzasz, niż jeżeli przedstawione jest jako zabieranie pieniędzy na cel głodujących dzieci.
„Jeżeli ludzie robią coś źle, szczególnie jeżeli krzywdzą kogoś, np. mają porazić go prądem, zgodnie z poprzednimi badaniami, będą czuli się później źle”, mówi Nicole E. Ruedy. Poniższe badania wskazują na to, że ludzie mogą dopuszczać się oszukiwania i nie czuć się z nim źle, jeżeli nie będzie to krzywdziło osób trzecich.
Ruedy ze współpracownikami badali jedynie natychmiastowe skutki oszustwa, więc możliwe jest, że emocje związane z nim są krótkotrwałe i że wielu oszustów później będzie odczuwało żal. Jest też faktem, że społecznie niedopuszczalne jest, aby przyznać się do pozytywnych uczuć związanych z celowym naginaniem zasad dla własnych korzyści. Ludzie doświadczają pozytywnego afektu, natychmiastowej poprawy nastroju, jednakże nie wiadomo, jaka będzie ich reakcja po przemyśleniu swojego czynu w dłuższej perspektywie.
Więcej:
“The Cheater's High: The Unexpected Affective Benefits of Unethical Behavior," Nicole E. Ruedy, PhD, University of Washington; Celia Moore, PhD, London Business School; Francesca Gino, PhD, Harvard University; and Maurice E. Schweitzer, PhD, University of Pennsylvania; Journal of Personality and Social Psychology, Sept. 3, 2013.
http://www.apa.org/pubs/journals/releases/psp-a0034231.pdf
Bądź na bieżąco! Zapisz się na nasz newsletter! (dodatkowo otrzymasz eBooka "Iluzje codzienności")
