Karoshi, pracoholizm, wypalenie zawodowe – w gąszczu pojęciowym
- Szczegóły
- Utworzono: 24 sierpnia 2016
- Karolina Mularczyk
Coraz częściej spotykamy się z medialnymi doniesieniami o zjawisku karoshi, czyli śmierci z przepracowania, które obserwuje się we współczesnej Japonii.
Dziś szacuje się, że rocznie umiera blisko 30 tys. pracowników japońskich korporacji i przedsiębiorstw, u których obserwowano wcześniej oznaki pracoholizmu. Pierwszy przypadek śmierci z przepracowania miał miejsce w latach 60. XX.w. Kultura pracy Japończyków ma specyficzny charakter – większość pracowników bierze nadgodziny, nie korzysta z urlopów wypoczynkowych i chorobowych, przy czym zjawisko to dziś już nikogo nie szokuje. Karoshi może być efektem pracoholizmu. A sam pracoholizm może w niektórych wypadkach prowadzić do wypalenia zawodowego.
Na początku warto podkreslić różnice semantyczne między pojęciami pracoholizmu a wypalenia zawodowego. Pracoholizm jest formą uzależnienia – to silna potrzeba nieustannej pracy i ciągłego wykonywania zadań zawodowych kosztem czasu wolnego i własnego zdrowia. Interpretacja pracoholizmu jako zjawiska pożytecznego ze strony korporacji czy ekonomii jest krótkowzroczna, gdyż z czasem uzależnienie prowadzi do negatywnych skutków w sferze zdrowia fizycznego, psychicznego i funkcjonowania na poziomie behawioralnym. Osoba uzależniona od pracy traci kontrolę nad czasem pracy, obowiązki zawodowe wykonuje po godzinach, pracuje w domu wieczorami i w weekendy. Traci umiejętność odpoczywania i relaksowania się. Czynności związane z pracą wykonuje kompulsywnie, zaprzecza istnieniu swojego problemu, znajduje usprawiedliwienia dla swojego trybu funkcjowania. Cechą charaktersytyczną dla pracoholika jest fakt, że definiuje on siebie poprzez swoją pracę, zawodowe osiągnięcia, nagrody i awanse. Charakteryzuje go perfekcjonizm i wygórowane ambicje, które nie pozwalają zachować zdrowego dystansu do wykonywanych obowiązków. Pracoholik traci umiejętność pracy zespołowej („wszystko wykonam sam najlepiej”) – dlatego pracoholizm nie jest ceniony przez współczesne korporacje, gdzie umiejętność działania w grupie jest jedną z najbardziej pożądanych przez pracodawców. Uzależnieni od pracy tracą umiejętność nawiązywania bliskich relacji z innymi, a także nie potrafią utrzymać więzi tych już istniejących. Pracoholik wykonuje swoje czynności pospiesznie, gdy cos nie idzie po jego myśli, łatwo wpada w rozdrażnienie i irytację, jego działania bywają podszyte lękiem („obym nie stracił posady”).
Wypalenie zawodowe to zjawisko polegające na wyczerpaniu psychicznym i fizycznym i rozwijające się na skutek negatywnych doświadczeń i myśli związanych z pracą. Jego objawy można zaobserwować w trzech obszarach – wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji, obniżonego poczucia własnych dokonań. Kiedyś wypalenie zawodowe tradycyjnie było przypisywane zawodom, w których pracownik nieustannie spotyka się z innymi ludźmi, niosąc im pomoc, a wydatek energetyczny, który wkłada w obowiązki zawodowe, nie jest gratyfikowany oddaniem takiej samej ilości pozytywnej energii. Uważano, że na wypalenie zawodowe szczególnie narażeni są: lekarze, pielęgniarki, opiekuni medyczni, pracownicy socjalni, nauczyciele. Dziś odchodzi się od tej teorii na rzecz przekonania, że wypalić zawodowo może się niemal każdy pracownik w niemal każdym środowisku, a kluczowy wpływ mają na to jego predyspozycje osobowościowe i typ podejścia do obowiązków. I tak dziś powszechnie uważa się, że wypalić może się pracownik, który jest u progu swojej kariery, rozpoczyna swoją pierwszą odpowiedzialną pracę, jego ambicje są mocno przerysowane, a praca w krótkim czasie okazuje się nie spełniać jego oczekiwań.
Pracoholizm, podobnie zresztą jak wypalenie zawodowe czy życie w chronicznym stresie, powoduje szereg zaburzeń funkcjonowania układów: oddechowego, sercowo-naczyniowego, trawiennego i nerwowego. Do najpopularniejszych schorzeń w społeczeństwie zestresowanych pracoholików należą: choroby górnych dróg oddechowych, wrzody żołądka, syndrom jelita drażliwego, zawał serca, wylew, udar mózgu. Obniżona odporność sprawia, że osoby przepracowujące się są bardziej narażone na częstsze przeziębienia. Charakterystycznymi objawami przepracowania jest rówież chroniczne zmęczenie, któremu towarzyszy lęk i niepokój pojawiające się w dniach wolnych od pracy, a także ból głowy i szybsza męczliwość. Karoshi jest śmiercią nagłą, ale trudno powiedzieć, żeby nie poprzedzał jej szereg niepokojących oznak – ze strony zarówno zdrowia fizycznego i psychicznego, jak i łatwo obserwowalnych i dających się uchwycić sypmtomów całkowitego oddania się pracy zawodowej.
Jakie są przyczyny zjawiska pracoholizmu? Istnieje szereg hipotez, które można z powodzeniem zaklasyfikować do przyczyn o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Immanentne, wewnętrzne powody, dla których jednostka poświęca się całkowicie pracy, mogą mieć podłoże osobowościowe, ale należą też do nich problemy emocjonalne, nieumiejętność radzenia sobie ze stresem, lęk przed utratą posady, nieumiejętność zarządzania czasem, potrzeba bycia najlepszym w firmie. Do przyczyn zewnętrznych na pewno należą: presja ze strony zarządu firmy, obserwowany kryzys w gospodarce/sektorze i branży, duża konkurencja na rynku. Pracoholizm ma różne wymiary, różnice można zaobserwować na poziomie zachowań różnych kultur. W Japonii mamy doczynienia dziś ze zdecydowaną gloryfikacją pracy, w zachodniej Europie pracownicy potrafią jeszcze wypoczywać czy racjonalnie zarządzać swoim czasem.
Czy można uchronić się przed pracoholizmem? Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym? Najważniejszy jest odpoczynek i umiejętność odreagowywania stresu poprzez aktywność ruchową, częste kontakty z bliskimi, realizowanie siebie poprzez hobby i pasje. Efekty dają też systematycznie wykonywane ćwiczenia oddechowe i relaksacyjne. Kluczowa jest także umiejętność zarządzania czasem i delegowania zadań na współpracowników. Ważne jest również dbanie o racjonalną i zbilansowaną dietę, a także higiena snu. W amerykańskich i zachodnioeuropejskich korporacjach wdraża się programy work-life balance, których celem jest nauczenie pracowników zachowania właściwych proporcji między pracą zawodową a życiem osobistym.
Bibliografia:
- Kozak, S. (2009). Patologie w środowisku pracy: zapobieganie i leczenie. Warszawa: Difin.
- Golińska, L. (2008). Pracoholizm: uzależnienie czy pasja? Warszawa: Difin.
- Guerreschi, C. (2006). Nowe uzależnienia. Kraków: Salwator.
- Ogińska-Bulik, N. (2006). Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Źródła-Konsekwencje-Zapobieganie. Warszawa: Difin.
- Terelak, J. F. (2005). Stres organizacyjny. Warszawa: Oficyna Wydawnicza WSM.