Zjawisko zmęczenia w badaniach międzykulturowych

Szczegóły

Utworzono: 27 kwietnia 2007

Remigiusz Koc

W nurcie międzykulturowych porównań – zamiast wprowadzenia

Wybitny psycholog społeczny Kurt Lewin jako jeden z pierwszych wyraźnie akcentował przed blisko 70 laty, iż naukowa psychologia, podobnie jak inne pokrewne dziedziny, powinna w większym stopniu „zauważać” rolę i konsekwencje istniejących różnic międzykulturowych (Lewin, 1943).

Było to swoiste rozwinięcie badań i analiz prowadzonych wcześniej przez Lévy-Bruhla, porównujących tzw. kultury prymitywne z rozwiniętymi, koncentrujących się na różnicach pomiędzy myśleniem prelogicznym ludów pierwotnych a myśleniem cywilizowanym – logicznym, charakterystycznym dla „świata cywilizowanego”(1).

Lévy-Bruhl (1992) sugerował, że mimo, iż cała psychologiczno-fizjologiczna płaszczyzna odbioru informacji występuje zarówno u ludów pierwotnych, jak i cywilizowanych, to jednak u tych pierwszych wytwór postrzegania rzeczywistości zostaje poddany modyfikującym wpływom wyobrażeń zbiorowych (Lévy-Bruhl, 1992).

Mimo, iż różnice pomiędzy umysłowością ludów pierwotnych i cywilizowanych okazały się nie tak wyraziste i realne jak zakładał Lévy-Bruhl (Jahoda, 1971), zaś badania empiryczne wskazywały, że cechy myślenia magicznego występują również u znacznej części tzw. społeczeństw cywilizowanych (Subbotsky, Quinteros, 2002), to jednak nurt badań koncentrujących się nad poszukiwaniem różnic oraz podobieństw w zakresie mentalności, cech osobowości, umysłowości itp. członków wybranych kultur znalazł swoich licznych kontynuatorów (m.in.: Peng, Nisbett, 1999; Kim, Markus, 1999; Li, Karakowsky, 2001; Hill, Block, Buggie, 2000).

Z pewnością wyodrębnienie się w obrębie psychologii społecznej wyraźnego nurtu badań międzykulturowych doprowadziło do lepszego zrozumienia psychospołecznego funkcjonowania jednostki, jak również pokazało, że podejście absolutystyczne, lekceważące różnicującą rolę kultury oraz opowiadające się za poszukiwaniem uniwersalnych, wspólnych wszystkim ludziom procesów wydaje się niewystarczające i błędne.

Warto jednak podkreślić, że pomimo wieloletniego napięcia pomiędzy zwolennikami badań psychologicznych w obrębie jednej kultury, a badaczami sugerującymi konieczność poszukiwań przejawów zróżnicowania międzykulturowego (por. Boski, 1999) od pewnego czasu można zauważyć coraz częstsze przejawy prób integracji tych dwóch antagonistycznych tendencji (Berry, 1984; 1989; 2000).

Wielu badaczy w większym niż dotychczas stopniu zauważa, że dla odpowiedniego wyjaśnienia i przewidywania zachowań człowieka konieczne jest zintegrowanie tych dwóch odrębnych kierunków badań.

Należy jednak zaznaczyć, że pomimo wyraźnie wzrastającego zainteresowania problematyką międzykulturową oraz możliwych perspektyw rozwoju w jej obrębie (zob. Ratner, Hui, 2003; Brislin, 1983; Faucheux, 1976), dominująca większość badań charakteryzowała się swoistym dualizmem, przeciwstawiającym najczęściej cechy społeczeństwa amerykańskiego (ewentualnie zachodnioeuropejskiego) kulturom odległym terytorialnie oraz potocznie uznawanym za bardzo odmienne (państwa Afryki, Azji, Australii) (m.in. Eysenck, Abel-Khalek, 1989; Goodwin, Pang Yew Soon, 2001; Knapp, Seagrim, 1981).

Wypada jednak zgodzić się z Brislinem (1983), sugerującym, iż badania psychologiczne prowadzone w omawianym nurcie powinny mieć charakter analiz multikulturowych, zmierzających do uchwycenia także subtelnych różnic pomiędzy państwami bliskimi sobie pod względem kulturowym (zob. m.in.: Alansari, 2005; Manetti, Pierro i in., 2002).