Zjawisko zmęczenia w badaniach międzykulturowych

Szczegóły

Utworzono: 27 kwietnia 2007

Remigiusz Koc

W kontekście powyższych rozważań prezentujących możliwe perspektywy rozwoju psychologii międzykulturowej oraz uzasadniających słuszność podejmowania badań w tym zakresie chciałbym podkreślić, iż niniejszy artykuł stanowi próbę określenia poziomu zróżnicowania, czy też inaczej ujmując: stopnia podobieństwa wybranych psychospołecznych aspektów zmęczenia wśród Polaków oraz mieszkańców Czech.

Należy jednocześnie zauważyć, że u źródeł podjęcia takiej właśnie tematyki w kontekście międzykulturowym zadecydowało kilka względów.

Podstawowym argumentem skłaniającym do podjęcia tematu zmęczenia jest z przede wszystkim brak pogłębionej analizy teoretyczno-empirycznej tegoż zagadnienia w psychologicznej literaturze przedmiotu. Okazuje się, że zmęczenie znalazło swoje miejsce niemal wyłącznie w obrębie takich dziedzin jak medycyna, fizjologia, spotykając się jednocześnie ze stosunkowo nikłym zainteresowaniem ze strony psychologów (por. Jethon, 1977; Koc, Mazur, 2005). Jest to dosyć zdumiewająca luka w dorobku psychologii, uwzględniając chociażby „naukową i badawczą popularność” pojęć bliskoznacznych lub bezpośrednio związanych ze zmęczeniem, takich jak znużenie, zmęczenie psychologiczne, wyczerpanie itp.

Z drugiej strony można odnieść wrażenie, że psycholodzy zajmowali się zmęczeniem jedynie w sposób wybiórczy, koncentrując się przede wszystkim na tematyce wypalenia zawodowego oraz zmęczenia w pracy (m.in. Marek, 2000; Sęk 2000; Misiuro, 1947; Brzezińska, 1971) lub też ograniczając analizę zmęczenia przede wszystkim do syndromu przewlekłego zmęczenia (ang. chronic fatigue syndrom) (m.in. Krawczyk, Szewczyk, 2003; Garralda, Rangel, 2004; Moss-Morris, Petrie, 2003; Creswell, Chalder, 2003; Jason, Fricano, 2000; Brown, Cox, 1999).

Kolejnym argumentem przemawiającym za podjęciem tematyki zmęczenia z perspektywy psychologii międzykulturowej jest kwestia aktualnie obserwowanych dynamicznych zmian społeczno-ekonomicznych, prowadzących – jak można przypuszczać – do wzrostu poziomu zmęczenia w wybranych sferach funkcjonowania jednostki oraz jednoczesnego jego obniżenia w innych obszarach.

Widoczne w wielu krajach europejskich (w tym również w Polsce i Czechach) przejście w fazę społeczeństwa pokapitalistycznego, rosnąca rola informacji i rynku usług w miejsce społeczeństwa typowo przemysłowego, postępujący proces globalizacji, czy też wzrost konkurencyjności oraz tempa życia (zob. Bauman, 2000; Toffler, 2000; Ritzer, 1999) mogą stanowić bezpośrednie źródło ujawniania się zmęczenia w zupełnie nowych obszarach ludzkiej aktywności.

Co więcej, postępujący proces automatyzacji życia i pracy ludzkiej przesuwa na plan dalszy kwestię zmęczenia powstającego na skutek wykonywania ciężkiej pracy fizycznej, uwypuklając psychologiczne aspekty zmęczenia związane chociażby z przeciążeniem informacyjnym, wzrastającą dynamiką zmian na rynku pracy, niestabilnością państwa itp.

W kontekście wskazanych powiązań między społeczno-ekonomicznymi uwarunkowaniami a psychologicznymi aspektami zmęczenia, przeprowadzenie analizy porównawczej polsko-czeskiej wydaje się szczególnie wartościowe ze względu na fakt, iż oba kraje należą do bloku tzw. państw postkomunistycznych, które w nieodległej przeszłości były miejscem transformacji społeczno-politycznej.

Zarówno Polska, jak i Czechy są również krajami o podobnym potencjalne gospodarczym, systemie politycznym.