Zjawisko zmęczenia w badaniach międzykulturowych

Szczegóły

Utworzono: 27 kwietnia 2007

Remigiusz Koc

Polacy i Czesi – tak różni, czy tak podobni...

Planując analizę porównawczą mieszkańców Czech i Polski w odniesieniu do wybranych wymiarów zmęczenia należy przede wszystkim wskazać ewentualne obiektywne różnice między realiami Polski i Czech. Mimo terytorialnej bliskości, podobnych doświadczeń politycznych i zazębiającej się w wielu momentach dziejowych historii, warunki życia Polaków i Czechów okazują się być w licznych aspektach rozbieżne, co starałem się udowodnić prezentując porównanie wybranych obiektywnych wskaźników (Tab. 1).

Tabela została przygotowana na podstawie jednego z najbardziej obszernych opracowań w tym zakresie, prowadzonego w sposób kompleksowy i systematyczny, mianowicie na bazie tzw. Raportu o Rozwoju Człowieka, przeprowadzonego w ramach Programów Rozwojowych Narodów Zjednoczonych (UNPD, United Nations Development Programs).

Tabela 1. Porównanie Polski i Czech w zakresie wybranych wskaźników (oprac. na podstawie danych UNPD Unitek 2005 roku – United Nations Development Programs)

Przedstawione w Tab. 1 wskaźniki odnoszą się do wybranych w sposób arbitralny kategorii porównań polsko-czeskich. Wyraźnie jednak potwierdzają tezę o istniejących różnicach w zakresie rozwoju analizowanych dwóch społeczeństw.

Niestety (dla nas Polaków) podane wskaźniki sugerują, iż mieszkańcy Czech znajdują się w zdecydowanie lepszej sytuacji zarówno pod względem wyznaczników ekonomicznych, jak również dotyczących poziomu skolaryzacji, czy też szeroko pojętych warunków bytowych.

Podstawowym wskaźnikiem wykorzystywanych przez UNDP jest wartość HDI, odnosząca się do szeroko pojętej jakości życia obywateli. Należy jednak podkreślić, że jakość tą określa się nie tylko na podstawie dochodu narodowego (jak to często czyniono we wcześniejszych opracowaniach porównawczych), ale uwzględnia się tutaj również procent obywateli, którzy ukończyli poszczególne stopnie edukacyjne.

Jak jednak zauważa M. Lewicka (2005) wskaźnik HDI jest nieco zawodny, gdyż słabo różnicuje na krańcach skali, dlatego celowo zdecydowałem się na włączenie do porównań również innych wskaźników akcentujących różnice w innych wybranych aspektach życia obywateli.

Aby jednak przedstawiona analiza porównawcza Polski i Czech była bardziej wartościowa poznawczo w kontekście podjętego tematu, chciałbym pokrótce odnieść się do wybranych podobieństw i różnić „mentalnościowych”. W tym celu warto przyjrzeć się wynikom międzynarodowych porównań, dotyczących dominujących wartości cenionych w obrębie poszczególnych społeczeństw w tym Polski oraz pozostałych krajów Europy Środkowej.

Analizę porównawczą w tym zakresie przeprowadził m.in. S. Schwarz uwzględniając w swoich badaniach zestaw dziesięciu ogólnych typów wartości: władza, osiągnięcia, hedonizm i stymulacja, samosterowność, uniwersalizm, życzliwość, tradycja, konformizm, bezpieczeństwo (1994: za: Lewicka, 2005).

Okazuje się, że zarówno w Polsce, jak i w większości krajów Środkowoeuropejskich (w tym również na terenie Czech) dominuje określony zestaw wartości odmienny od wzorców charakterystycznych dla krajów Europy Zachodniej. Jak pokazują badania Schwartza, Polacy oraz Czesi szczególnie wysoko cenią sobie wartości konserwatywne (tradycyjne) odsuwając na plan dalszy autonomię emocjonalną oraz intelektualną oraz egalitaryzm, przy czym ta tendencja jest u Polaków szczególnie widoczna (Schwartz, Bardi, 1997).

Podobne tendencje w zakresie wartości konserwatywnych pomiędzy Polską a Czechami akcentuje w swoich opracowaniach R. Inglehart, analizując dominujące wartości w blisko 60 krajach całego świata (1998; za: Lewicka, 2005). Jak stwierdza: o ile Polacy są podobni do Czechów pod względem przywiązania do wartości materialistycznych, o tyle odbiegają do większości państw środkowej Europy w zakresie cenionego autorytetu, który w przypadku Polaków jest bardziej religijny, aniżeli świecko-racjonalny.

Uogólniając, można stwierdzić, iż w zakresie cenionych wartości Polacy są w znacznej mierze podobni do Czechów, aczkolwiek podobieństwa te należy uznać raczej za umiarkowane, gdyż w przypadku wielu wymiarów Polakom zdecydowanie bliżej jest do takich państw, jak Litwa, Słowacja, Turcja, czy Białoruś, aniżeli do naszego południowego sąsiada (por. Lewicka, 2005; Skarżyńska, 2005; Weiss, 2003).

Przedstawione powyżej obszary zróżnicowania polsko-czeskiego mają w moim zamierzeniu posłużyć jako swoiste tło do analizy porównawczej Polski i Czech w zakresie wybranych psychospołecznych aspektów zjawiska zmęczenia.

Traktując zmęczenie jako stan zależny zarówno od czynników podmiotowych, jak i zewnętrznych (społeczno-ekonomicznych) należy oczekiwać zróżnicowania w zakresie intensywności i zakresu zmęczenia, co byłoby bezpośrednią konsekwencją bardziej korzystnych warunków bytowych mieszkańców Czech w porównaniu z grupą Polaków.

Co więcej, zdecydowanie niższy poziom rozwoju społeczeństwa polskiego w zakresie statusu ekonomicznego, poziomu skolaryzacji, czy też perspektyw zawodowych sugeruje, iż te właśnie obszary mogą być dla badanych Polaków kluczowym źródłem odczuwanego zmęczenia.