Dysonans poznawczy u osób dokonujących zwolnień

Szczegóły

Utworzono: 20 września 2008

Agnieszka J. Mackiewicz

Przeglądając codzienne wiadomości ekonomiczne nietrudno natknąć się na informacje o planowanych zwolnieniach w dużych polskich przedsiębiorstwach. Komentarze do takich działań najczęściej koncentrują się na konieczności dokonania cięć kosztów, na potrzebie usprawnienia organizacji, czyli aspektach organizacyjno-ekonomicznych. Rzadziej pojawiają się wypowiedzi o skutkach planowanych zwolnień, jakie odczują pracownicy - o bezrobociu, o braku środków utrzymania. A już zupełnym ewenementem jest zauważenie negatywnych skutków psychologicznych, jakie pojawią się u osób biorących udział w procesie derekrutacji. Chlubnym wyjątkiem jest tu wypowiedź prezesa Plivy Kraków z 2002 roku: Zwolnienia w każdej firmie i w każdym momencie są sprawą trudną (...) tam, gdzie twarda ekonomia dotyka pojedynczej osoby, problem nabiera innego – ludzkiego wymiaru.

Jest jednak jeszcze jeden aspekt procedur zwolnień, bardzo często pomijany i niezauważany. Da się go zawrzeć w następujących pytaniach: Jakie negatywne skutki psychologiczne niesie derekrutacja dla osób, które zwolnień dokonują? Czy menedżerowie potrafią sobie z takimi trudnymi sytuacjami poradzić? Czy posiadają odpowiednie umiejętności i wiedzę? Czy sami są świadomi, jakim procesom w sferze psychiki podlegają?

W przeprowadzanych rozmowach wielu menedżerów przyznaje, że dokonanie zwolnienia jest zadaniem niełatwym i dostrzega związane z tym negatywne skutki psychologiczne (Marks, DeMeuse, 2003). W jednym z badań aż 45% pytanych menedżerów podało proces derekrutacji jako powód odczuwanych wkrótce potem dolegliwości psychosomatycznych. Jednak chyba niewielu menedżerów zdaje sobie sprawę z tego, iż emocje, jakie pojawiają się w momencie informowania o zwolnieniu, mogą zwiększyć ryzyko powstania u nich zawału w ciągu tygodnia następującego po tym zdarzeniu aż dwukrotnie (Jackson, 2005).

Jedną z przyczyn powstawania tak silnych negatywnych emocji, związanych z procesem derekrutacji, można wskazać pojawiający się u osoby dokonującej zwolnienia dysonans poznawczy. Definiowany jest on jako rozbieżność pomiędzy przekonaniami, postawami i zachowaniem, która tworzy motywacyjny stan dysonansu, skłaniający do zmiany jednego lub większej liczby elementów pozostających w sprzeczności (Zimbardo, 1999). Jest to stan konfliktu, który pojawia się po podjęciu decyzji, po realizacji działania lub po otrzymaniu informacji niezgodnych z wcześniej wyznawanymi przekonaniami, uczuciami, wartościami. Skłania on do działań racjonalizujących to, co niespójne, a przez to sprawia, iż podejmowane są one jako wynikające z osobistych przekonań i postaw. Dodatkowo aktywnie i dość wybiórczo poszukuje się informacji potwierdzających daną postawę, i pozostaje w kontakcie z osobami o takich samych odczuciach i zachowaniach. Jednostka nie tylko stara się przekonać samą siebie, ale staje się także skutecznym agitatorem, który jest w stanie przekonać innych (Zimbardo, 1999). A dzieje się tak, ponieważ przekonywanie innych to równocześnie silny czynnik utwierdzający we własnych racjach (Hamer, 2005).