Perswazja na wysypisku śmieci
- Szczegóły
- Utworzono: 03 października 2013
- Joanna Barszczewska
Sprzątanie Świata to społeczna kampania ekologiczna, która stawia sobie za cel inspirację i stymulację społeczności świata do działań mających na celu zachowanie czystości oraz utrzymanie dobrego stanu środowiska naturalnego lub jego poprawę. Czy istnieje szansa na spełnienie marzeń organizatorów o tym, aby już nie była potrzebna?
Już po raz dwudziesty, trzeci weekend września staje się dniem porządkowania świata. Tegoroczna akcja Fundacji Nasza Ziemia i Fundacji „Sprzątanie Świata – Polska” przebiegała pod hasłem „Kocham, lubię, szanuję… nie śmiecę”. Z psychologicznego punktu widzenia warto zadać pytanie – czy akcja wpływa jedynie na uczestników, oraz jakie ma szanse wpływać na zmianę postaw obserwatorów?
Zgodnie z teorią autopercepcji i samoatrybucji, jesteśmy tym, co robimy. Zatem aby skutecznie wpływać na kształtowanie proekologicznych postaw, trzeba zaangażować się w działanie. Ta początkowa zmiana zachowania przygotowuje grunt pod dalszą, trwałą zmianę zachowań. Dobrym przykładem tej zależności może być technika „stopy w drzwiach”. Zgodnie z jej zasadą drobne działania na rzecz ochrony środowiska sprawiają, że jesteśmy skłonni do konsekwentnego stosowania zasad i ponownego zaangażowania w akcje ekologiczne. Innymi słowy, refleksja na temat dotychczasowych doświadczeń w zakresie dbania o środowisko sprawia, że czujemy się jak osoba o przekonaniach proekologicznych.
Czy zatem możemy przewidywać zachowania zmierzające w kierunku eko na podstawie samej postawy? Okazuje się, że tak, jeśli nabyta postawa jest silna i wyraźna, odnosi się do zachowania, którego wymaga określona sytuacja, jest poparta dodatkowo emocjonalnym ustosunkowaniem oraz jest ważna dla osoby, która ją przejawia. Zatem ważnym elementem procesu kreacji i modyfikacji postawy będzie skłonienie uczestników Sprzątania Świata do analizy przekazu. Broszury, informatory, warsztaty skutecznie utrwalają przekonania. Duży wpływ ma także doświadczenie bezpośrednie. Osobiste uczestnictwo w sprzątaniu świata wymaga większego zaangażowania emocjonalnego niż bierny odbiór treści.
Skutecznymi mediatorami zmiany postaw są aktywne procesy myślowe. Samodzielne generowanie argumentów dotyczących konkretnych sytuacji powoduje większą zmianę postawy, niż słuchanie argumentów wygłaszanych przez organizatorów. Aktywne myślenie może przybierać różną postać – od odgrywania ról, przez ostrzeżenia, aż po „zaszczepianie”, czyli zastosowanie słabszej wersji ataku perswazyjnego, co motywuje uczestników do aktywnego generowania kontrargumentów.
Należy pamiętać, że zmiany w zachowaniu mogą prowadzić do przeciwnych im zmian w postawach, jeśli uczestnicy przekazu są zmuszeni do powstrzymywania się od preferowanych przez siebie zachowań lub gdy są nagradzani za angażowanie w zachowania, które lubią. Zatem aby zmiana postawy była zgodna z założeniem przekazu, należy unikać sytuacji, które wywołują reaktancję. Z kolei zbyt wysoka nagroda dostarcza, według teorii dysonansu poznawczego Festingera, wystarczającego uzasadnienia dla zachowania niezgodnego z postawą. W przypadku niewielkiej zachęty zmiana postawy staje się sposobem na przywrócenie zgodności pomiędzy postawą i zachowaniem. Badania przeprowadzone na gruncie teorii dysonansu poznawczego pomogły wyodrębnić warunki niezbędne do zmiany postawy, są to przykre konsekwencje, osobista odpowiedzialność oraz stan nieprzyjemnego pobudzenia, towarzyszące zachowaniom niezgodnym z postawą.
Szansą na skuteczne kreowanie postaw proekologicznych jest dotarcie do młodego pokolenia. Angażowanie uczniów w akcję sprzątania świata ma głęboki sens. Postawy mogą być nabywane. Wśród sposobów nabywania postaw wymienia się uczenie przez styczność, warunkowanie instrumentalne lub uczenie przez obserwację. Psychologowie zajmujący się badaniem postaw wykazali, że można wytwarzać u ludzi ukryte pozytywne lub negatywne wartościowanie na zasadzie warunkowania ewaluatywnego, czyli łączenia nowych bodźców z bodźcami, które już wywołują negatywne lub pozytywne reakcje. Co ciekawe, w badaniach Roberta Zajonca nad efektem czystej ekspozycji wykazano, że sam kontakt z bodźcami wystarczy, by zwiększyć ich spostrzeganą atrakcyjność. Według Zajonca, nasze preferencje nie wymagają rozumowych analiz. Czy zatem same informacje dotyczące przebiegającej kolejny raz akcji sprzątania świata może wpłynąć na nasze zachowanie? Czy nie jest tak, że pomijamy je w natłoku innych informacji, przechodząc do codziennych spraw?
Zatem czy poza zaangażowanymi uczestnikami akcji pozostaje coś więcej niż echo ekologicznych przekazów? Na nasze szczęście efekty działań aktywistów przynoszą rezultaty na poziomie instytucji ustawodawczych, samorządów i np. podmiotów z branży gospodarki odpadami w postaci konkretnych zmian legislacyjnych i organizacyjnych. Chcąc nie chcąc, nasze zachowania ulegają zmianie, a to już pierwszy krok do skutecznej zmiany postaw…
Fot.: Marta Król-Zawadzka
Więcej:
- Böhner, G., Wänke, M. (2004). Postawy i zmiana postaw. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Wojciszke, B. (2004). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
- Zimbardo, P.G., Leippe, M.R. (2004). Psychologia zmiany postaw i wpływu społecznego. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Bądź na bieżąco! Zapisz się na nasz newsletter! (dodatkowo otrzymasz eBooka "Iluzje codzienności")
