Florian Znaniecki - obrońca i krytyk naukowej psychologii społecznej

Szczegóły

Utworzono: 25 marca 2006

Maciej Chabowski

Poglądy

Przede wszystkim, czytając F. Znanieckiego nie należy nastawiać się na to, że w jego pracach doszukamy się przeglądu osiągnięć psychologii społecznej, czy też tego, że będą to podręczniki z tego zakresu. Prawa psychologii społecznej i inne publikacje nawiązujące do tej dziedziny nauki, miały bowiem traktować nie tyle o tym, czym psychologia społeczna jest, ile o tym, czym może, czy też powinna być. Prace te zawierają przeto oryginalny i ciekawy projekt tej dyscypliny, który choć nigdy nie zrealizowany i być może w ogóle nie nadający się do realizacji, dotyka jednak realnych problemów naukowych, których w trakcie późniejszego rozwoju psychologii społecznej bynajmniej nie unieważniono.

Analizując koncepcje Znanieckiego można zasadniczo postawić sobie pytanie o to, jak miała jego zdaniem wyglądać psychologia społeczna i jaki miałby być jej status jako nauki. W rzeczywistości odpowiedź nie jest tutaj taka prosta bowiem w różnych okresach swej twórczości zmieniał on poglądy na ten temat, aby w końcu wycofać się zupełnie ze swoich twierdzeń i nigdy do tych rozważań już nie wrócić.

Znamienne dla F. Znanieckiego wydaje się być to, iż zwraca on uwagę na wyzwanie, jakim ówcześnie psychologia stała się dla humanistyki, choć jednocześnie nie szukał on w niej kamienia filozoficznego, który zmieniłby humanistykę w prawdziwą naukę.

Sposób ujmowania psychologii społecznej był ściśle uzależniony od przyjmowanego stanowiska filozoficznego. Z kolei filozofia F. Znanieckiego była przede wszystkim filozofią kultury, stąd też jego zainteresowania kulturą przełożyły się również na podglądy dotyczące psychologii społecznej.

Uważał on mianowicie, iż droga do jej stworzenia prowadzi nie przez kontynuacje dotychczasowych prac psychologów, lecz przez badania, których przedmiotem będzie „(...) świadomość, tak jak ona przejawia się w kulturze” (Znaniecki, 1976, s. 60). Miała ona zatem spełniać rolę opisującą jednostkę w kulturze. Znaniecki postuluje powołanie do życia specjalnej psychologii społecznej jako „ogólnej nauki dotyczącej subiektywnego aspektu kultury społecznej (...), [która] wszystkim specjalnym naukom, zajmującym się rozmaitymi dziedzinami wartości społecznych” (Znaniecki, 1991, s. 16) świadczyłaby usługi, do jakich tradycyjnie ujmowana psychologia okazała się niezdolna.

Jeśli chodzi o zakres psychologii społecznej to F. Znaniecki twierdził, iż winna ona w pierwszym rzędzie obejmować „wszystkie postawy, jakie mniej lub więcej powszechnie występują wśród członków grupy społecznej, postawy mające znaczenie w organizacji życia jednostek (…) i przejawiające się w społecznej działalności tych jednostek.” (Znaniecki, 1976, s. 60).

F. Znaniecki ostatecznie odmówił jednak psychologii społecznej statusu niezależnej nauki. Pozostawała ona dla niego jedynie dziedziną pomocniczą względem innych nauk. Mimo to w jego poglądach można dostrzec wizjonerstwo odnośnie zastosowań psychologii społecznej, która jest w stanie podejmować zagadnienia znajdujące się na styku: socjologii, ekonomii, religioznawstwa, antropologii czy filologii.