Florian Znaniecki - obrońca i krytyk naukowej psychologii społecznej

Szczegóły

Utworzono: 25 marca 2006

Maciej Chabowski

Metodologia

Metodologia Znanieckiego to jednak coś więcej. W jego pracach odnajdujemy również mnóstwo pojęć i definicji, które stanowią swojego rodzaju zbiór terminów z dziedziny psychologii społecznej, które tworzyć mogą idealne narzędzia teoretyczne dla przyszłych badaczy. Przez wyodrębnienie najważniejszych zjawisk społecznych – dotąd pomijanych – Florian Znaniecki zdaje się tworzyć bazę dla dalszego rozwoju tej dziedziny. Podejmuje on między innymi temat zmian reakcji społecznej, konfliktu społecznego, funkcji społecznych jednostki, sfery prywatności, czy zmian jaźni odzwierciedlonej (Szacki, 2002; Znaniecki, 1974; Znaniecki, 1991). Stara się też wyjaśniać zagadnienia dotyczące postaw, organizacji społecznej oraz wartości.

Wartości

Wydaje się, iż z punktu widzenia psychologii społecznej najważniejszym pojęciem są tutaj wartości, które w istotny sposób organizują rzeczywistość społeczną. „Świat kultury jest światem wartości, wartości zaś są pierwotnym datum ludzkiego doświadczenia niesprowadzalnym do żadnych kategorii przyrodniczych.” (Znaniecki, 1971, s. 7). Wartość zaczyna zatem Znanieckiego interesować jako kategoria ontologiczna, pierwotna kategoria bytu, która ma większy niż kategoria rzeczy wpływ na treść dążeń człowieka. Konsekwencją takiego poglądu było przyjęcie przez niego założenia, że „(...) wartości są kategorią racjonalną, a zatem można i trzeba stworzyć swoistą logikę wartości, która by pozwalała tak analizować rzeczywistość złożoną z wartości, jak logika pozwala analizować systemy rzeczy.” (Znaniecki, 1971, s. 9).

Istotną zasługą Znanieckiego jest tu sprowadzenie kategorii wartości z pojmowania aksjologicznego (a więc związanego ze sferą irracjonalną) do kategorii wartości z postawami emocjonalnymi, które stają się kategorią bytu równie realną, obiektywną i racjonalną jak rzeczy. Wartość staje się zatem dla F. Znanieckiego przedmiotem, podobnie jak rzecz, choć jednocześnie przedmiotem innego rodzaju. Wartości i rzeczy tworzą razem świat realny, świat, który można badać w sposób obiektywny i w pełni naukowy (Znaniecki, 1971). W tym kontekście wartość społeczna staje się podstawowym elementem składowym rzeczywistości społecznej, zmienną, która wpływa na zachowania społeczne.

Zasada współczynnika humanistycznego

Odnośnie świata społecznego Znaniecki przyjmuje także, że jest on tworzony przez świadomych ludzi, podmioty swoich czynności, co wymaga wzięcia pod uwagę w analizach naukowych zasady współczynnika humanistycznego. Nakazuje ona bowiem badać rzeczywistość społeczną nie jako byt rzeczowy i obiektywny, lecz jako byt doświadczany przez ludzi i właśnie przez te doświadczenia tworzony (Znaniecki 1971). Poniższy schemat przedstawia zasadę posługiwania się nauk humanistycznych tym współczynnikiem (rysunek 1).

Rysunek 1. Zasada współczynnika humanistycznego.
Źródło: opracowanie własne.

Pociąga to za sobą pewien sposób patrzenia na zagadnienia społeczne będące treścią badań psychologów, gdzie obiektywna rzeczywistość jest przez poszczególne jednostki doświadczana. Ludzie tworzą w ten sposób subiektywną prezentację świata, którą następnie badacz traktuje w sposób obiektywny.

W moim przekonaniu F. Znaniecki pokazuje nam w ten sposób, jak psychologia społeczna może wrócić do swych humanistycznych korzeni, nie tracąc jednocześnie statusu nauki obiektywnie opisującej rzeczywistość, która w swej istocie pozostaje realnością subiektywną, gdyż odnoszącą się do życia psychicznego jednostek w realiach indywidualnych zachowań i postaw społecznych ludzi.