Florian Znaniecki - obrońca i krytyk naukowej psychologii społecznej

Szczegóły

Utworzono: 25 marca 2006

Maciej Chabowski

Psycholog społeczny?

Analizując poglądy Floriana Znanieckiego możemy zastanawiać się nad słusznością zaliczenia go w poczet klasyków psychologii społecznej, gdyż rozpatrując całokształt jego poglądów możemy spostrzec, iż wycofał się on w późniejszym czasie swojej twórczości z roli apologety psychologii społecznej i wszedł w rolę jej krytyka. Czytając Social Actions dowiadujemy się, że wątpił on, czy „(…) psychologia posiada jakąkolwiek ważną poznawczo teorię ogólną czynności ludzkich lub choćby zasady, na jakich można byłoby taką teorię zbudować” (Znaniecki, 1991, s. 23).

Wgłębiając się jednak w „porzucone” twierdzenia zauważymy, iż w rzeczywistości popełnił on tym samym bardzo duży błąd, gdyż owe postulaty i projekty reformatorskie dotyczące psychologii społecznej stanowią w rzeczywistości niezwykle cenny i inspirujący materiał. Jest on wprawdzie obciążony pewnymi ograniczeniami, a z częścią twierdzeń trudno jest się nam – psychologom społecznym – zgodzić, ale z pewnością stanowi cenne źródło wiedzy, którą wykorzystać można tak w praktyce naukowej, jak i w obrębie psychologii stosowanej. Zgodnie z powyższym można stwierdzić, iż Znaniecki staje się klasykiem psychologii społecznej wbrew temu, co o niej sądził.

Dodatkowo możemy stwierdzić, że uderza on w swych poglądach w czuły punkt psychologii jako nauki w ogóle. Owym słabym punktem jest ciągłe jej balansowanie jako dziedziny wiedzy pomiędzy humanistyką (i zawartą w niej subiektywnością), a wiedzą ścisłą (czyli obiektywizmem i biologizmem), która jest empirycznie silna. Pierwsza jest dla nas jako psychologów silną macierzą, skarbem, który wyróżnia naszą dziedzinę. Z drugiej jednak strony wiedza ścisła pozwala na budowanie nauki i praw obiektywnych. F. Znaniecki zdaje się wobec tego dylematu znajdywać „złoty środek”, umożliwiający połączenie obu stanowisk i budowanie wiedzy obiektywnej na bazie subiektywności.

Podsumowując możemy zastanowić się, co Znaniecki wnosi do psychologii społecznej jako nauki.

Po pierwsze, jego twierdzenia rysują nam wyraźny obraz zakresu kompetencji i zainteresowań psychologii społecznej i, choć z obrazem tym można polemizować, to jednak jest to na pewno jedno z nielicznych wartościowych publikowanych podejść, które tak wyraźnie określa ramy psychologii społecznej.

W parze z powyższym idzie ciekawy projekt metodologiczny, który odrzuca typowe dla psychologii społecznej założenia odnośnie prowadzenia badań naukowych. Analiza zachowań społecznych jest przez Floriana Znanieckiego sprowadzana nie tyle do jednostki, ile do świadomości społecznej (czyli czynnika ponadindywidualnego), gdzie akcja społeczna, jej podmiot i przedmiot stają się instrumentami w badaniach prowadzonych przez psychologów społecznych.

Trzecim – niezwykle istotnym dla psychologii społecznej – aspektem spuścizny tego myśliciela jest przejawiająca się w jego poglądach równowaga między humanizmem a systemowym podejściem charakterystycznym dla nauk ścisłych.

F. Znaniecki pozostawił nam również szeroką metodologicznie uporządkowaną bazę pojęciową, do której odnosić może się wielu badaczy. Zawiera ona przeto wiele określeń nadających się do wykorzystania w pracach badawczych psychologów, choć ich dokładniejsze przedstawienie wymagałoby osobnego artykułu.