Wstęp do teorii dysonansu

Szczegóły

Utworzono: 26 marca 2008

Leon Festinger

Zdobyliśmy już pewną intuicyjną wiedzę dotyczącą pojęcia dysonansu. Dysonans między dwoma elementami występuje wtedy, kiedy z jakiegoś powodu do siebie nie pasują.

1. Dysonans może wynikać z braku logicznej zgodności. Gdyby ktoś wierzył, że człowiek w niedalekiej przyszłości dotrze na Księżyc i jednocześnie uważał, że człowiek nie jest w stanie zbudować urządzenia zdolnego opuścić ziemską atmosferę, to te dwa elementy poznania byłyby w relacji dysonansu. Odwrotność jednego z nich wynika z drugiego na podstawie logiki procesów myślowych tej osoby.

2. Dysonans może być wynikiem obyczajów kulturowych. Jeśli ktoś na oficjalnym przyjęciu używa rąk, aby poradzić sobie z kłopotliwym kawałkiem kurczaka, wiedza o jego zachowaniu jest niezgodna z wiedzą o etykiecie obowiązującej na oficjalnych przyjęciach. To kultura określa, co jest właściwe (konsonans), a co niewłaściwe (dysonans). W jakiejś innej kulturze te dwa elementy mogłyby uchodzić za zgodne ze sobą.

3. Dysonans może pojawić się, ponieważ jednostkowa opinia jest na mocy definicji zawarta w opinii ogólnej. I tak, jeśli osoba jest zwolennikiem Partii Demokratycznej, ale w konkretnych wyborach woli kandydata Partii Republikańskiej, to te dwa elementy poznawcze są w relacji dysonansu, ponieważ „bycie demokratą” implikuje preferowanie kandydatów tej partii.

4. Dysonans może wynikać z przeszłych doświadczeń. Jeżeli osoba stoi w deszczu, a mimo to nie widzi oznak przemoknięcia, to te elementy poznawcze są w relacji dysonansu, ponieważ z dotychczasowego doświadczenia ta osoba wie, że przebywanie na deszczu prowadzi do przemoknięcia. Gdybyśmy mogli wyobrazić sobie kogoś, kto nie doświadczył deszczu, to dla tej osoby te dwa elementy prawdopodobnie nie byłyby w relacji dysonansu.

Wielkość dysonansu

Oczywiście nie wszystkie relacje dysonansu mają tę samą wielkość. Należy zatem określić stopień dysonansu oraz wyspecyfikować czynniki determinujące jego siłę.

Jednym z oczywistych determinantów wielkości dysonansu są cechy charakterystyczne elementów, znajdujących się w tej relacji. Jeżeli dwa elementy są ze sobą w relacji dysonansu, to wielkość tego dysonansu jest funkcją ważności tych elementów. Im te elementy są ważniejsze lub im większą wartość osoba im przypisuje, tym większa będzie wielkość dysonansu między tymi elementami. Na przykład, jeśli osoba ofiaruje 10 centów żebrakowi, wiedząc, że ten żebrak tak naprawdę ich nie potrzebuje, dysonans między tymi dwoma elementami będzie raczej słaby. Żaden z tych elementów poznawczych nie ma szczególnego znaczenia ani konsekwencji dla tej osoby. Co innego, gdyby ofiarowana kwota wynosiła 10 dolarów lub gdyby ten żebrak był kimś kogo ta osoba zna.

Zajmijmy się teraz całościowym kontekstem dysonansów i konsonansów w relacji do określonego elementu. Przyjmując chwilowo dla potrzeb definicji, że wszystkie elementy pozostające w relacji do interesującego nas elementu są tak samo ważne, to ogólna wartość dysonansu między tym elementem a pozostałymi elementami poznawczymi tej osoby będzie zależna od proporcji tych elementów, które pozostają w relacji dysonansu z interesującym nas elementem. Jeśli więc znakomita większość elementów mających związek z elementem odnoszącym się do zachowania jest z nim zgodna, to dysonans odnoszący się do niego jest słaby. Jeśli liczba elementów będących w relacji dysonansu do elementu związanego z zachowaniem jest duża w porównaniu z liczbą elementów konsonansowych, wtedy duża będzie wielkość dysonansu. Wielkość całościowego dysonansu będzie oczywiście zależała również od ważności i wartości tych elementów związanych z interesującymi nas elementami, które pozostają w nim w relacjach dysonansu lub konsonansu.