Wstęp do teorii dysonansu

Szczegóły

Utworzono: 26 marca 2008

Leon Festinger

Redukcja dysonansu

Sama obecność dysonansu wytwarza naciski na zredukowanie lub wyeliminowanie dysonansu. Siła nacisku na redukcję dysonansu jest funkcją wielkości dysonansu. Innymi słowy, dysonans działa tak samo jak popęd, potrzeba lub napięcie. Obecność dysonansu prowadzi do działań ukierunkowanych na jego redukcję, tak samo jak odczuwanie głodu prowadzi do działań zmierzających do zaspokojenia głodu.

Jeżeli badany dysonans występuje między elementem odnoszącym się do jakiejś wiedzy dotyczącej środowiska a elementem dotyczącym zachowania, to dysonans ten może zostać wyeliminowany przez zmianę poznawczego elementu zachowania w taki sposób, aby stał się zgodny z elementem środowiskowym.

Najprostszym sposobem jest zmiana działania lub uczucia, które ten element zachowania reprezentuje. Kiedy zachowanie organizmu zmienia się, element poznawczy lub elementy odpowiadające temu zachowaniu również ulegną zmianie. Ten sposób redukcji lub eliminacji dysonansu jest bardzo częsty.

Trudniejsza jest redukcja dysonansu poprzez zmianę środowiskowego elementu poznania — następuje to dzięki zmianie sytuacji, której ten element odpowiada. Możemy tego dokonać poprzez zmianę środowiska społecznego lub środowiska fizycznego sytuacji.

Oczywiste jest, że nie zawsze da się zmienić istniejący element poznawczy. Wtedy możliwe jest zredukowanie dysonansu poprzez zmniejszenie jego ogólnej wielkości — na drodze dodania nowych elementów poznawczych. Wróćmy do przykładu z paleniem papierosów: ogólna wielkość dysonansu może zostać zredukowana przez dodanie nowych elementów poznawczych będących w relacji konsonansu z faktem palenia. Wobec takiego dysonansu możemy spodziewać się, że dana osoba będzie aktywnie poszukiwać informacji krytykujących badania nad zgubnym wpływem palenia z jednoczesnym odrzucaniem wszelkich materiałów chwalących te badania. Może przeglądać artykuły i czasopisma, a także rozmawiać z innymi ludźmi.

Opór przeciwko redukcji dysonansu

Jeżeli przyjmiemy, że dysonans ma być zredukowany lub wyeliminowany przez zmianę jednego lub kilku elementów poznawczych, to musimy wziąć pod uwagę opór tych elementów na zmianę. Jeśli elementy w ogóle nie są oporne na zmianę, to nie wykształci się żaden długotrwały dysonans. Większość posiadanych przez nas elementów łatwo się zmienia. Dzięki temu możemy modyfikować nasze zachowania i uczucia w zależności od zmieniającej się sytuacji. Dzięki temu możemy przeżyć. Ale zazwyczaj pewien opór istnieje. Skąd on się bierze?

1. Pierwszym i najważniejszym źródłem oporu na zmianę elementu poznawczego jest odniesienie się do rzeczywistości. Jeżeli ktoś widzi, że trawa jest zielona, to byłoby bardzo trudno temu zaprzeczyć.

2. Zmiana może być bolesna lub może spowodować stratę. Ktoś, kto chce rzucić palenie papierosów, musi liczyć się z dyskomfortem związanym z odstawieniem nikotyny, jeśli chce zrealizować postanowienie.

3. Obecne zachowanie może się sprawdzać, może przynosić korzyści, może być satysfakcjonujące. Osoba może nadal jadać w pewnej restauracji, mimo że jedzenie nie jest tam najlepsze, jeśli dzięki temu może zawsze spotykać swoich przyjaciół.

4. Zmiana może być po prostu niemożliwa. Błędem byłoby mniemanie, że osoba może dokonać zmian w swoim zachowaniu tylko dlatego, iż bardzo tego chce. Niektóre zachowania, a w szczególności reakcje emocjonalne, mogą nie być w pełni przez tę osobę kontrolowane.

5. Element jest oporny na zmianę, ponieważ pozostaje w związku z wieloma innymi elementami. Decyzja o zmianie miejsca pracy nie wiąże się z wielkim dysonansem, jeśli nowa firma działa w tym samym mieście. Ale jeśli zmiana pracy wiązałaby się z przeprowadzką do innego miasta, opuszczeniem przyjaciół, dotychczasowych przyzwyczajeń związanych ze stylem życia, to dysonans będzie większy i trudniejszy do przezwyciężenia — a przez to decyzja o zmianie będzie trudniejsza do podjęcia.