Władca skuteczny, władca moralny

Szczegóły

Utworzono: 07 grudnia 2007

Marek Warecki, Wojciech Warecki

Spójrzmy na władzę oczami sceptyka.

Niccolo Machiavelli wbrew różnym potwarcom nie był ani niemoralny, ani niesympatyczny. Pracował od rana do wieczora, pisał tysiące notatek, dokumentów, wyciągów. Był powszechnie lubiany, koleżeński, lojalny, dowcipny. Zapoczątkował badania dotyczące filozofii władzy a głównym obiektem jego fascynacji była metoda działania Cesare Borgii. Powiedział o nim tak: nie umiałbym nawet dać nowemu księciu lepszych wskazówek jak te, których dostarcza przykład czynów księcia Valentino.

Ten przenikliwy myśliciel umarł w zapomnieniu i nędzy za przyczyną myśli którą głosił, iż: „Wszyscy, którzy dochodzą do wielkiego bogactwa i wielkiej władzy, osiągają sukces dzięki gwałtowi i oszustwu. Kto rezygnuje z nich z braku rozsądku i głupoty, wlecze się za innymi w biedzie i niewoli. Wierni słudzy zawsze zostają sługami uczciwi zawsze trwają w niedostatku; tylko zdrajcy i desperaci rwą łańcuchy. Tylko rabusie i oszuści odbijają się od dna nędzy. Stąd nasuwa się uwaga, że słaby nigdy nie ma racji."

Makiawelizm to doktryna, która głosi, że:

• Cel uświęca środki takie jak: podstęp i przebiegłość a oszustwo jest usprawiedliwione. Na marginesie te poglądy są bardzo zbliżone do tego, co mówi Sun Tsy w swoim traktacie na temat metod prowadzenia wojny.
• Skuteczna polityka posługuje się siłą, obłudą, terrorem, podstępem
• Polityk musi być przede wszystkim skuteczny
• Ludzka natura jest bardzo ułomna a ludzie z natury są źli, kłamliwi, zawistni niesprawiedliwi, mają krótka pamięć
• Ten, kto rządzi musi dbać o pozory i jeśli zajdzie konieczność łamać prawo
• Czyn jest oceniamy pod względem etycznym (motywy człowieka, moralność) i politycznym, który nie ma się w żadnym razie do przestrzeni etyki
• W polityce zło i dobro w sensie moralnym nie mają zastosowania a liczy się jedynie skuteczność i nieskuteczność, sukces i porażka. Pragmatyka i dostosowanie do okoliczności.
• Zwycięzców nikt nie ocenia
• Sprawowanie władzy musi być twardo oparte na rzeczywistości i konieczna jest znajomość historii natury ludzkiej
• Ludzie są: "niewdzięczni, zmienni, kłamliwi, unikający niebezpieczeństw i chciwi zysku."
• Działanie władcy ocenia się po pozorach a władca idealny powinien posiadać następujące cechy: miłosierdzie, dotrzymanie wiary, ludzkość, religijność, prawość a jak ich niestety nie posiada to, chociaż dobrze udawać
• „Szczególnie ważne jest, aby wszyscy widzieli jego religijność, bo ludzie osądzają go oczyma nie rękoma, bo widzieć dane jest każdemu — a dotykać niewielu. Każdy widzi, za jakiego uchodzisz, lecz bardzo mało wie, czym jesteś."
• Najważniejszą rzeczą dla władcy jest zachowanie pozorów, że postępuje w sposób etyczny nawet wtedy, kiedy łamie moralność.

Najważniejsza myśl Machiavellego jest taka, że zawsze trzymanie się moralnego zachowania niechybnie prowadzi władcę do klęski i ceną sukcesu na tym świecie jest odstępowanie od zasad moralnych, kiedy jest to podyktowane przez pragmatykę i skuteczność, ponieważ polityka polega na walce o władzę i trudno z niej eliminować podstęp i o oszustwo. Niemniej Machiavelli nie stosuje podwójne miary. Zło to zło a dobro to dobro. Po prostu ten, kto chce być dobrym chrześcijaninem nie może uprawiać skutecznej polityki i powinien z niej zrezygnować.

Filozof uważa, że polityka jest siłą demoniczną i pochłania ludzi a etyka ma w niej ograniczone zastosowanie. Polityka jest na tyle moralna na ile pozwalają na to okoliczności. O ile władca może łamać moralność to jego poddani muszą twardo trzymać się zasad inaczej państwo nie utrzymałoby się długo.

Polityka polega na zdobywaniu władzy i za jej pomocą realizowania swoich celi a jego pogląd na naturę ludzką nie był zbyt optymistyczny i mocno akcentował skłonność człowieka do złego i to, że ludzie muszą być przymuszani do etycznego postępowania.

Interes państwa jest ważniejszy niż wszystko inne i polega na: suwerenności, niepodległości, integralności, bezpieczeństwie, narodowej tożsamości i możliwościach rozwoju. Najlepiej jak władca budzi sympatię a jeśli nie to lęk.

Machiaveli nie zachęcał do stosowania środków nieetycznych - wskazywał tylko konsekwencje uprawiania polityki. Nigdy nie był utopistą i dobrze rozumiał czynnik siły, jaki jest konieczny do uprawiani polityki, który jest tak powszechnie lekceważony przez pięknoduchów.

Bardziej boimy się rządów nieudolnych niż zdecydowanych.

Niektórzy próbują stosować pomysły Machiavellego w biznesie do kierowania firmami i organizacjami. Są tacy, co twierdzą, że najbardziej dochodowa i jedna z największych firm na świecie - Walt Mart - jest właśnie tak zarządzana – może nie do końca makiawelistyczne, ale na pewno bardzo autorytarnie. Niemniej jest to raczej wyjątek niż reguła, choć są ludzie, którym odpowiada taki pragmatyczny zamordyzm menedżerski i dobrze z nim się czują.

W przedsiębiorstwach bardziej efektywny ekonomicznie okazał się styl oparty na elastycznym stosowaniu kierowania opartego o pracę zespołową i pozytywne emocje a nie strach i terror. Być może dlatego, że na rynku panuje konkurencja i członkowie firmy, w której panuje despota zwyczajnie idą pracować do drugiej, w której mogą zarobić podobnie a nikt nie będzie ich mobbingował i straszył.

Spotkaliśmy – co prawda - firmy szkolone wedle zasad Sun Tsu i jego Sztuki Wojennej a tam podstęp i siła – co zrozumiałe – zajmują poczesne miejsce na czele z eksterminacją krnąbrnych przeciwników i niestałych współpracowników. Jakie to przynosi ekonomiczne rezultaty nie wiemy.

Różnica miedzy przedsiębiorstwem a światem polityki polega na tym, że pracownik może zmienić zawód czy firmę zaś polityk nie (jeśli chce zostać w grze) a ryzyko przegranej i wyeliminowania jest zawsze bardzo realne. Z drugiej strony wiadomo, że korporacje mają wszelkie cechy psychopaty: są egoistyczne, nie dbają o innych, swoje racje i cele realizują często bez oglądania się na cokolwiek etc. Konkurencja coraz większa, co robić.