Profi-RAK-tyka
- Szczegóły
- Utworzono: 18 lutego 2014
- Katarzyna Sanna
Dwa tygodnie temu obchodziliśmy światowy dzień walki z rakiem, a 15 lutego odbył się Międzynarodowy Dzień Walki z Rakiem Dzieciństwa. W Polsce miesiącem walki z rakiem jest październik. Kampanie tego typu mają przede wszystkim za zadanie informować ludzi o potrzebie badań profilaktycznych, ale również celują w „odczarowanie” wizerunku choroby jako wyroku.
Przede wszystkim PRO-FI-LA-KTY-KA!
Rak budzi w opinii społecznej bardzo silny strach. Kojarzy się z wysoce nieprzyjemnym leczeniem, cierpieniem, wyrzeczeniami. Ludzie uważają, że rak to wyrok i choć faktycznie wiele osób umiera z powodu chorób nowotworowych, równie wielu udaje się wyleczyć, nie zapominając też, że wiele osób żyje wiele lat z rakiem. W tym kontekście mówienie, że ktoś „przegrał” z chorobą, jest nadużyciem, niedocenieniem czasu, w którym chory żył i cieszył się życiem pomimo nowotworu. W skuteczności walki z nowotworami bardzo ważne miejsce ma profilaktyka. Jest to szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie przed jej rozwinięciem. Dzięki zachowaniom profilaktycznym zwiększa się kontrola przyczyn i czynników ryzyka, choć w przypadku raka nie zawsze jest tak, że ci, którzy żyją zdrowo, nigdy nie zachorują, a ci, którzy nie stosują się do zasad zdrowego życia, na pewno wcześniej czy później zapadną na chorobę nowotworową. W onkologii wyróżnia się trzy fazy profilaktyki:
-
profilaktyka pierwotna polega na przeciwdziałaniu zwiększania odporności jednostki na zachorowania. W jej ramach wyróżnia się ochronne szczepienia, promowanie zdrowej diety oraz ruchu, walkę z otyłością, paleniem, nadużywaniem alkoholu;
-
profilaktyka wtórna to zapobieganie chorobom poprzez ich jak najwcześniejsze wykrycie;
-
profilaktyka III fazy jest skierowana wyłącznie do osób chorych i jest związana z zahamowaniem postępu choroby i ograniczeniem powikłań.
Zdrowy styl życia nie jest wystarczający, aby uniknąć zachorowania na nowotwór, chociaż z pewnością zmniejsza jego prawdopodobieństwo. Niezwykle ważne jest to, żeby się badać. Im wcześniejsze wykrycie, tym zwiększają się szanse na całkowite wyleczenie. Dlaczego zatem ludzie – mimo tego, że o chorobie nowotworowej mówi się w ostatnich latach bardzo dużo – niechętnie udają się do lekarzy?
Rak? To nie dla mnie!
Wielu pacjentów, kiedy mówi o momencie diagnozy nowotworowej, przyznaje, że był to dla nich całkowity szok. Owszem, wiedzieli, że istnieje coś takiego jak rak, ale przydarzał się on Innym. Niektórzy uważają, że jeżeli nowotwór nie występował w rodzinie, to przecież nie miał prawa pojawić się w ich przypadku. Inni argumentują, że prowadzili zdrowy styl życia. Niezmiennie jednak zawsze pada pytanie: dlaczego to właśnie im się przytrafiło? Nowotwór powstaje w wyniku nieprawidłowego podziału komórek, które nie zostają zniszczone przez organizm i w sposób niekontrolowany zaczynają „żyć własnym życiem”. Jeżeli tak się stanie, to wyłącznie jak najszybsze wykrycie choroby może zagwarantować najbardziej skuteczne leczenie. To, że zaniechujemy cyklicznych badań, może wynikać z naszej tendencji do używania mechanizmów obronnych. Są to psychiczne mechanizmy, które pomagają w radzeniu sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości, zmniejszeniu lęku, frustracji, poczucia winy. Hasło „rak” jest wysoce stresogenne, kojarzy się z bardzo bolesnym leczeniem, cierpieniem, rozstaniami – wszystko te nieprzyjemne zdarzenia sprawiają, że chcemy się od nich odciąć, nie myśleć o nich, a tym bardziej nie wyobrażać sobie siebie będącym realnie chorym. W celu redukcji lęku związanego z chorobą nowotworową stosujemy przeróżne mechanizmy obronne, dzięki czemu nie dopuszczamy do świadomości, że możemy zachorować, a co za tym idzie – nie widzimy potrzeby poddawania się badaniom.
Bać się wiedzieć
Innym powodem unikania badań profilaktycznych jest strach przed diagnozą. Oczywiście, może się okazać, że wyniki nie wykażą żadnych niepokojących zmian, ale wyniki mogą być też niepomyślne. I chociaż wiele osób zdaje sobie sprawę, że wcześniejsze wykrycie wiąże się ze zwiększoną skutecznością leczenia, unikają jak ognia badań w obawie przed otrzymaniem niepomyślnej diagnozy. Przed takimi dylematami stoi wiele kobiet badających się pod kątem występowanie mutacji genetycznej BRCA. Jeżeli przeprowadzone badanie ujawni obecność mutacji genu, to stanowi to podstawę do podjęcia działań prewencyjnych - częstego badania się, zwiększenia czujności. W perspektywie psychologicznej wiedza o posiadanej mutacji może z jednej strony znieść niepewność, wpływać na przewartościowanie dotychczasowych priorytetów życiowych. Z drugiej strony może jednak zwiększać poczucie lęku, wynikające z realnego ryzyka zachorowania na nowotwór.
Niektórzy ludzie nie decydują się na badania ze względu na poczucie wstydu, dotyczy to szczególnie w przypadku nowotworów narządów rozrodczych i jelita. Badania te naruszają strefy intymne i dla wielu osób są wysoce stresujące, co z kolei wiąże się z tendencją do ich unikania.
Kto jest odpowiedzialny za Twoje zdrowie?
Profilaktyka wpisuje się w zestaw zachowań prozdrowotnych, które są wszystkimi czynnościami wykonywanymi w celu poprawy zdrowia. Ważnym elementem dbania o własne zdrowie są przekonania na temat tego, do jakiego stopnia możemy na nie wpływać. Innymi słowy, jednym z czynników odgrywających dużą rolę w podjęciu zachowań profilaktycznych jest wiara w to, że to właśnie my sami jesteśmy odpowiedzialni za swoje zdrowie. W podejmowaniu zachowań prozdrowotnych dużą rolę odgrywa przekonanie o jego skuteczności dla zachowania zdrowia, zapobieganiu chorobie. W tym sensie bardzo ważna jest edukacja, której wynikiem ma być zwiększająca się świadomość o zaletach profilaktyki w walce z chorobą nowotworową. Innym ważnym czynnikiem jest poczucie skuteczności. Jest to według Bandury przekonanie o tym, że jest się zdolnym do podjęcia danego działania. W kontekście profilaktyki będzie to się odnosiło do przekonania o możliwości zaplanowania i zainicjowania własnego zachowania - na przykład zgłoszenia się do poradni onkologicznej, oraz jego utrzymania, czyli dalszego udziału we wszystkich wymaganych procedurach medycznych.
Badajmy się!
Według WHO do 2020 roku na chorobę nowotworową zapadnie 20 milionów osób. Tym bardziej należy pamiętać o badaniach profilaktycznych i się ich nie bać. Nie ma reguły na to, czy ktoś zachoruje, czy nie, ale częste badania z pewnością mogą zwiększyć szanse na skuteczne leczenie.
Na podstawie:
- K. De Walden-Gałuszko (2011). Psychoonkologia w praktyce klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
- I. Heszen, H. Sęk (2007). Psychologia zdrowia. PWN, Warszawa
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Profilaktyka_zdrowotna
- http://www.wco.pl/pp/?m=2&id=4
Bądź na bieżąco! Zapisz się na nasz newsletter! (dodatkowo otrzymasz eBooka "Iluzje codzienności")
