Rola afektu w myśleniu i relacjach społecznych

Szczegóły

Utworzono: 10 maja 2007

Joseph P. Forgas

Poznawcze korzyści poznawcze wynikające z negatywnego afektu: kiedy smutek jest lepszy od radości?

Afekt może także wpływać na strategie przetwarzania informacji, które ludzie stosują.

Niedawno odkryliśmy, że czujność i uwaga skierowana na zewnętrzne bodźce, będąca w służbie negatywnego afektu, redukuje, a nawet eliminuje takie rodzaje sądów jak podstawowy błąd atrybucji (FAE; Forgas, 1998c).

Pozytywny afekt promuje analizowanie 'góra - dół' oraz heurystyczny styl przetwarzania (Bless & Fiedler, 2006), które prowadzi często do przypisywania jednostce dyspozycji zgodnych z jej zachowaniem, co nazywamy podstawowym błędem atrybucji, który niemal zanika, kiedy jednostka znajduje się pod wpływem negatywnego nastroju.

Tą prawidłowość potwierdziły także dyskretne badania terenowe.

Ludzie, którzy widzieli pozytywnie zabarwione i negatywne filmy, formułowali sądy na temat pisarzy popularnych lub niepopularnych esejów podczas ankiet ulicznych. Pozytywny afekt ponownie nasilał, a negatywny osłabiał działanie podstawowego błędu atrybucji. Zadowoleni ankietowani błędnie interpretowali wymuszone eseje jako autorskie myśli pisarzy, natomiast smutni ankietowani słusznie wskazywali na wymuszony, sztuczny charakter esejów.

Późniejsze analizy (Forgas, 1998c, Exp. 3) potwierdziły, że błędy w atrybucji są spodziewane w zależności od rodzajów przetwarzania, spowodowanych infuzją afektu: odpowiedzi sędziów znajdujących się w negatywnym nastroju trwały również dłużej, niż u sędziów będących pod wpływem pozytywnego afektu.

Jak się okazuje, stany afektywne mają także potężny wpływ na zeznania naocznych świadków.

W niedawnej serii eksperymentów (Forgas, Vargas & Laham, 2005) badani oglądali taśmy z weselem i napadem rabunkowym. Jakiś czas później byli wystawieni na indukcje nastroju, a następnie otrzymali pytania odnośnie incydentu, które zawierały - lub nie, zaimplantowane błędne wskazówki co do pewnych szczegółów. Po przerwie badano pamięć uczestników eksperymentu w stosunku do oglądanych wcześniej sytuacji.

Pozytywny nastrój w momencie, w którym błędne informacje były podawane, istotnie wzmógł, a negatywny obniżył recepcję zaimplantowanych informacji w pamięci badanych (Wykres 2).

Rezultaty tych badań zostały zreplikowane podczas kolejnych - tym razem eksperymentów terenowych, w których studenci uczestniczyli w pewnym wykładzie (Forgas et al., 2005). Około tygodnia później zaindukowany został im pozytywny albo negatywny afekt podczas oglądania video klipów, po czym proszono ich o ustosunkowanie się do pytań, które zawierały lub nie zawierały zaimplantowanych błędnych wskazówek.

Ponownie ci, którzy czuli zadowolenie podczas czytania pytań z fałszywymi informacjami byli bardziej skłonni je przyswoić podczas odpowiadania na późniejsze pytania dla świadków zdarzenia. Negatywny nastrój zaś redukował tego typu pomyłki.

Te wyniki, w połączeniu z dowodami na wpływ nastroju w przypisywaniu sprawstwa – podstawowy błąd atrybucji, pokazują, że łagodne, przelotne stany afektywne odciskają swoje piętno na tym, w jaki sposób ludzie przetwarzają, interpretują i zapamiętują obserwowane sytuacje społeczne.

Czy afekt oddziałuje także na sytuacje “tu i teraz”? Tę zależność testowaliśmy w kolejnych eksperymentach.

Wykres 2. Efekt interakcji pomiędzy nastrojem a obecnością lub absencją błędnych informacji w pamięci naocznych świadków: pozytywny nastrój nasila, negatywny obniża wpływ błędnych informacji na późniejsze raporty naocznych świadków je zawierające (za: Forgas, Vargas & Laham, 2005).

Hipoteza, że afekt może oddziaływać na zachowania interpersonalne była testowana w niedawnych eksperymentach nad skutecznością przekazów perswazyjnych. Jeśli negatywny afekt powoduje bardziej analityczne i pogłębione myślenie (Bless & Fiedler, 2006), to powinien on wpływać na jakość komunikatów perswazyjnych.

Zostało to potwierdzone w szeregu eksperymentów (Forgas, w druku), w których badani w negatywnym nastroju produkowali o wiele więcej konkretnych, i ostatecznie bardziej efektywnych perswazyjnych argumentów dotyczących ważnych dla studentów spraw (np. opłaty czesnego, etc.). Negatywny nastrój uruchamia bowiem takie style przetwarzania informacji, które pozwalają lepiej generować adekwatne do złożonych sytuacji argumenty.

Kolejny eksperyment potwierdził te odkrycia. Tym razem badani zostali poproszeni o to by argumentować za lub przeciw temu, aby Australia stała się Republiką oraz za otwarciem na obcokrajowców, bądź za państwem jednorodnym pod względem nacji.

Rezultaty potwierdziły, że osoby o obniżonym nastroju konstruowali o wiele bardziej przekonujące argumenty, niż osoby, które były w nastroju pozytywnym – ich wyniki nieznacznie się różniły od grupy kontrolnej (Wykres 3).

Negatywny nastrój uruchamia zatem procesy przetwarzania, które są bardziej odpowiednie wobec wymagań specyficznych sytuacji społecznych.

Wykres 3. Efekt wpływu nastroju na ocenę i jakość komunikatów perswazyjnych: negatywny afekt zwiększa jakość komunikatów perswazyjnych. Istnieje także powiązany z nastrojem wpływ na ocenę stopnia perswazyjności argumentów (za: Forgas, w druku).

W kolejnym eksperymencie perswazyjne argumenty były tworzone przy pomocy klawiatury w interakcji z partnerem jakby na zasadzie wymiany e-maili lub czata. W rzeczywistości to komputer był tak zaprogramowany, aby przyznawać rację lub się nie zgadzać ze stanowiskiem badanego. Odpowiedzi komputera były generowane w taki sposób, że albo wzrastał poziom zgadzania się z badanym aż do całkowitej akceptacji, albo też wzrastał poziom niezgadzania się z badanym aż do całkowitego odrzucenia stawianych przez niego tez.

Negatywny nastrój ponownie wpłynął na jakość argumentów. Mimo to, zgodnie z Modelem Infuzji Afektu, warunek z nagrodami (pozytywnymi informacjami zwrotnymi od komputera) zmniejszał efekt oddziaływania nastroju na konstruktywność w tworzeniu komunikatów, tworząc silny motywacyjny wpływ na to, jak należy odpowiadać.

Eksperymenty te dowodzą, że nawet drobne zmiany nastroju mogą wpłynąć poważnie na efektywność w konstruowaniu komunikatów perswazyjnych.

Rezultaty badań potwierdzają nasze wcześniejsze hipotezy, mówiące o tym, że to negatywny afekt powoduje większą koncentrację i procesy przetwarzania informacji 'góra – dół', która pozwalają na bardziej efektywną analizę i wyciąganie dokładniejszych wniosków. Ma to także wpływ na redukcję błędów atrybucyjnych, takich jak podstawowy błąd atrybucji w zeznaniach naocznych świadków (Forgas, 1998c).

Wpływ afektu na strategiczne zachowania interpersonalne

Jak nosi tytuł słynnego bestsellera Elliota Aronsona – człowiek jest zwierzęciem społecznym, które cały czas musi obcować z innymi ludźmi, a zatem koordynacja wielu naszych interpersonalnych zachowań może stanowić bardzo wymagające i obciążające poznawczo zadanie (Heider, 1958).

Społeczne interakcje wymagają często otwartego i konstruktywnego myślenia, afektywne stany mogą natchnąć nasze myśli, plany i w konsekwencji również zachowania.

Pozytywny afekt może torować bardziej optymistyczne interpretacje i generować bardziej ufne, przyjazne, i nastawione na współpracę podejście. Negatywny afekt może nasilać dostęp do negatywnych wspomnień i generować lękowe, nieprzyjazne, defensywne postawy czy zachowania.

W naszych badaniach odkryliśmy przykładowo (Forgas & Gunawardena, 2001), że studentki, które czuły się dobrze po obejrzeniu pewnego filmu, ujawniały o wiele więcej dobrych manier w relacjach z osobami, których nie znały. Częściej się uśmiechały, komunikowały się bardziej efektywnie, ujawniały więcej informacji o sobie i w ogóle zachowywały się w bardziej zrównoważony, przemyślany sposób wg sędziów kompetentnych, nieświadomych afektywnego poprzedzania.

'Smutni' badani byli oceniani jako mniej przyjaźni, ufni, zrelaksowani, aktywni, zainteresowani i kompetentni niż 'weseli' badani. Innymi słowy: wcześniejsze poprzedzanie afektem miało istotny wpływ na późniejsze zachowania interpersonalne, które zostały zarejestrowane przez niezależnych obserwatorów.