Czy od innych kultur dzieli nas Ocean?

Szczegóły

Utworzono: 04 lipca 2006

Joanna Strogolewska

Wypracowanie terminów nadrzędnych wszystkim właściwościom człowieka rozpoczęto od wyszukania w języku naturalnym wyrazów określających cechy, spostrzegane u siebie i innych. Następnie utworzono dwubiegunowe zestawienia np. spokojny - niespokojny, na których badani oceniali siebie i znajomych (Costa i McRae, 1992).

Wyniki szacowania poddano analizie czynnikowej, dzięki czemu udało się wyłonić pięć podstawowych wymiarów: otwartość, sumienność, ekstrawersja, ugodowość i neurotyzm.

Każdy z nich jest dwubiegunowy, co oznacza, że osoba uzyskująca wysokie wyniki na skali danego wymiaru posiada większość cech, które charakteryzują dany wymiar i odwrotnie, kogoś, kto sytuuje się nisko na skali danego wymiaru, można opisać za pomocą określeń przeciwstawnych znaczeniu wymiaru. Na tej podstawie z dużym prawdopodobieństwem możemy przewidzieć zachowanie osoby w konkretnej sytuacji.

Wszystkie wyróżnione czynniki stanowią opis obszaru tej części ludzkiej natury, od której zależą i która stanowi o jakości i ilości kontaktów jednostki z otoczeniem.

Jak podają Costa i McCrae (1985, 1990, 1992; za: Pervin i John, 2001, s. 270):

• skala otwartości mierzy chęć poznania nowego i nieznanego, stopień tolerancji oraz poszukiwanie nowych aktywności;


• skala sumienności określa stopień zorganizowania, siłę motywacji a także rzetelność człowieka;


• poziom ekstrawersji to zapotrzebowanie danej osoby na stymulacje a także liczba i intensywność relacji interpersonalnych, w jakich się znajduje;


• wymiar ugodowości wskazuje na jakość relacji interpersonalnych, na kontinuum współczucie vs. wrogość w zakresie uczuć, myśli i działania;


• stopień neurotyzmu określa poziom zrównoważenia emocjonalnego a także podatność danej osoby na: stres psychologiczny, irracjonalne pomysły, działanie popędów, nieprzystosowawcze wzory zachowania.

Dla funkcjonowania społeczno – kulturowego konkretne cechy mają odmienne znaczenie. Różne sytuacje, specyficzne czasowo czy kulturowo, wymagają różnych odpowiedzi w postaci zachowania. O tym, które z cech zostaną ujawnione, albo które okażą się przystosowawcze, decydują kulturowo uwarunkowane systemy norm i regulacji społecznych.

Jeden z proponowanych modeli teoretycznych dla PMO, autorstwa McCrae i Costy (1999, za: Pervin i John, 2001, s. 277), pozwala na połączenie założenia o wrodzonym charakterze cech osobowości z wpływem, jaki na ten zespół cech ma środowisko.

Zgodnie z tym modelem, wrodzone cechy rozwijają się niezależnie od wpływu bodźców środowiskowych, jednak dopiero w połączeniu z warunkami, które możemy nazwać kulturowymi, determinują wybory życiowe człowieka a więc zachowanie w konkretnych życiowych sytuacjach (McCrae i Costa, 1999, za: Pervin i John, 2002, s. 278).

Występują oczywiście pewne odstępstwa od tej reguły, ale zwykle funkcjonowanie w znanym otoczeniu ma bezstresowy i łatwy do przewidzenia przebieg. Problem pojawia się gdy warunki ze starych i znanych ulegają zmianie. Nie znając zasad zachowania oraz oczekiwań ze strony społeczeństwa, nie jesteśmy w stanie pomyślnie zaadaptować się do nowych warunków.

U podstaw koncepcji PMO leży przekonanie o biologicznym podłożu ludzkiej osobowości, choć szacuje się, że tylko około 40% zmienności w obrębie osobowości można wytłumaczyć czynnikami genetycznymi (Loehlin, 1992; za: Pervin, 2002, s. 66) a dane z badań adopcyjnych wykazują, że część osobowości nie związana z czynnikami genetycznymi jest wynikiem indywidualnego doświadczenia każdego człowieka (Bouchard i McGue, 1990; za: Zimbardo, 2002, s. 525).