Czy psychologia ma znaczenie w naszym życiu?

Szczegóły: Utworzono: 12 lutego 2014; Philip Zimbardo

Czy to, co robimy i czego dokonaliśmy przez ponad sto lat, przyczynia się do realnych zmian w życiu zwykłego człowieka lub wpływa na funkcjonowanie społeczeństw i narodów? Czy możemy pochwalić się tym, że nasze teorie, badania, praktyka, metodologia, nasz sposób myślenia o umyśle, mózgu i zachowaniu czyni ludzkie życie lepszym w jakikolwiek mierzalny sposób? Wreszcie – czy w ogóle wyszliśmy poza akademię, zamknięte w czterech ścianach biura i gabinety, w celu podniesienia jakości służby zdrowia, edukacji, bezpieczeństwa, efektywności organizacyjnej itp.?

Tego typu pytania od zawsze spędzały mi sen z powiek. Początkowo jako wykładającemu podstawy psychologii przez ponad sześć dekad nauczycielowi akademickiemu, starającemu się zawsze nie tylko wyjaśniać teorię, ale także jej znaczenie i istotność swoim studentom. Nieco później to samo pytanie nadal dzwoniło w głowie wówczas już mnie jako autorowi jednego z najobszerniejszych i najpowszechniejszych podręczników akademickich – Psychologia i życie, która starała się ożenić psychologię z życiem codziennym. W tym celu nieustannie poszukiwałem sposobów na umieszczenie więcej psychologii w życiu i więcej życia w psychologii. Żeby dotrzeć do nawet szerszego spektrum studentów i zainteresować ich psychologią, popełniłem nawet jako współautor książkę dla studentów college'ów, która miała na celu zafascynowanie naukowymi oraz praktycznymi aspektami naszej pięknej dziedziny wiedzy.

W celu dalszej ekspansji publiki wiedzą na temat tego, co jest najcenniejszego w psychologii, zaakceptowałem zaproszenie do pomocy w tworzeniu do programu Discovering Psychology (Odkrywając psychologię – przyp. tłum.), gdzie dla bardzo szerokiego gremium odbiorców na całym świecie udzielaliśmy odpowiedzi na pytanie, które najprościej można określić mianem „no i co z tego?”. Program cieszył się sporą popularnością, wygrał nawet kilka nagród.

W końcu, jako prezydent American Psychological Association (Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne – przyp. Tłum.), moją naczelną inicjatywą było ukazywanie i popularyzowanie konkretnych przykładów tego, w jaki sposób psychologia modyfikuje nasze życie w sposób istotny. Znalazło to odzwierciedlenie w monografii „Psychologia w stosowanym zachowaniu”, która była rozwijana i modyfikowana pod kątem nowych dowodów zastosowania wiedzy psychologicznej w znaczących praktykach. W całym cyklu artykułów dla Psychologia-Społeczna.pl będę szerzej rozpisywał poszczególne aspekty tej monografii i przytoczę kilka opisywanych w niej przykładów. Ten artykuł to dopiero wstęp do całego cyklu. Zatem liczę, że pozostaniecie z nami do końca.

Miałem wielkie szczęście, że na swojej drodze edukacyjnej w Yale zainspirowało mnie trzech niezwykłych mentorów, z których każdy potrafił pokazać mi inne spojrzenie na istotność i aplikowalność psychologicznej teorii w praktykę. Carl Hovland stworzył Program Komunikacji i Zmiany Postaw Yale zaraz po zakończeniu swojej wojskowej misji w czasie II wojny światowej, podczas której analizował efektywność propagandy i programów szkoleniowych. Miał on za zadanie przekształcić kompleksowe, ogólne, rozległe studia komunikacji w dające się uchwycić zmienne, zintegrowane, spójne hipotezy, które umożliwić mogły zarówno badania eksperymentalne, jak i praktykę.

Neal Miller zawsze stał rozkrokiem pomiędzy barierą oddzielającą podstawową a stosowaną psychologią i badaniami, pomimo że znany był ze swoich akademickich eksperymentów w dziedzinie wpływu nauki i warunkowania na motywację. Jego doświadczenia z pilotami wojennymi, dzięki którym mogli oni przezwyciężać swoje lęki i wracać na pole bitwy, przyczyniły się wiele lat później do powstania biofeedbacku, dzięki jego laboratoryjnym eksperymentom nad warunkowaniem reakcji autonomicznego systemu nerwowego. Ostatnim z moich mentorów był Seymour Sarason, który od badań nad lękiem u dzieci przyczynił się do stworzenia psychologii społeczności. To było ważne wydarzenie, ponieważ dotychczas w tamtym okresie prymat wiodły jedynie badania nad zachowaniami jednostki, nie zaś całych grup społecznych.

Psychologia w latach 50' przedkładana była poletkiem, w którym istotniejsze były rozważania teoretyczne niż badania z zakresu psychologii stosowanej. Te miały status drugiej kategorii i były deprecjonowane przez wielu eksperymentatorów. Psychologia wówczas aspirowała do bycia „miękką fizyką” na wielu wiodących uniwersytetach jak za czasów wielu naszych niemieckich pionierów – Wundta, Fechnera, Ebbinghausa czy Titchnera itp. Wszystko, co nawiązywało do psychologii stosowanej, było traktowane jak rubaszna inżynieria społeczna, tworzona przez „myśliwych”, a nie prawdziwych myślicieli. Co więcej – behawioryzm był nadal uważany za wybujały, ze swoimi badaniami i modelami opartymi na zachowaniach zwierząt, tak przecież odległym od tego, jak badacze bezsensownych sylab postrzegali naukę. Ogołacając ją z kontekstu, znaczeń oraz wpływu kultury. Jeden z najbardziej prominentnych psychologów od lat 50' do 80' ubiegłego stulecia – B.F. Skinner, był swoistego rodzaju anomalią na tym tle. Jego jedna połowa była radykalnym „Watsonianinem”, który nie dopuszczał nawet rozważania, że istnieje motywacja poznawcza i w ogóle procesy poznawcze w psychologii. Jednocześnie jednak druga polowa Skinnera prowadziła stosowane badania nad warunkowaniem gołębi na potrzeby militarne i tworzyła książki o behawiorystycznej wizji utopii.

W kolejnym artykule poruszę kwestię społecznej odpowiedzialności.

Dla zainteresowanych:

Hovland, C. I., Lumsdaine, A. A., & Shefﬁeld, F. D. (1949). Experiments on mass communication. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Hovland, C. I., Janis, I. L., & Kelley, H. H. (1953). Communication and persuasion. New Haven, CT: Yale University Press.
Miller, N. E. (1978). Biofeedback and visceral learning. Annual Review of Psychology, 29, 373–404. Miller, N. E. (1985). The value of behavioral research on animals. Amer- ican Psychologist, 40, 423–440. Miller, N. E. (1992). Introducing and teaching much-needed understand- ing of the scientiﬁc process. American Psychologist, 47, 848–850.
Green, C. D., Shore, M., & Teo, T. (2001). The transformation of psychology: Inﬂuences of 19th century philosophy, technology, and nat- ural science. Washington, DC: American Psychological Association.
Skinner, B. F. (1938). The behavior of organisms: An experimental analysis. New York: Appleton-Century. Skinner, B. F. (1948). Walden two. New York: Macmillan. Skinner, B. F. (1966). What is the experimental analysis of behavior? Journal of the Experimental Analysis of Behavior, 9, 213–218. Skinner, B. F. (1974). About behaviorism. New York: Knopf.
Zimbardo, P. G. (2012). Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Autor: Philip Zimbardo