Ja, Ty, My i analiza transakcyjna

Szczegóły

Utworzono: 02 listopada 2016

Kamil Pisarek

Umiejętność budowania dobrych relacji, ze świadomością postaw wobec siebie nawzajem, jest bardzo ważnym elementem zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Na przykład w sporcie od jakości relacji rodzic – trener – dziecko zależą wyniki młodego sportowca. Aby przeanalizować nasze postawy, możemy posłużyć się koncepcją analizy transakcyjnej, która została opracowana przez Erica Berne’a. Czym dokładnie jest analiza transakcyjna?

Osobowość w ujęciu analizy transakcyjnej (AT)

W ujęciu AT na osobowość składają się trzy podstawowe elementy (stany ego):

1. Rodzicielski stan ego – (w formie uproszczonej) RODZIC,

2. Dorosły stan ego – DOROSŁY,

3. Dziecięcy stan ego – DZIECKO.

U każdego człowieka jeden z tych stanów ego jest dominujący. Dodatkowo dominacja określonego trybu może się zmieniać w różnych okolicznościach.

Podstawowe założenia analizy transakcyjnej

Jak już wcześniej wspomniano, twórcą AT był amerykański psychiatra Eric Berne. Twierdził on, że każdy człowiek ma swój repertuar stanów ego. I że repertuar ten może być uporządkowany według następujących kategorii: I. Stany ego, które są próbą naśladowania wzorów rodzicielskich (RODZIC); II. Stany ego autonomicznie prowadzące w kierunku obiektywnej, realistycznej oceny rzeczywistości (DOROSŁY); III. Stany ego, które reprezentują archaiczne przeżytki, wciąż aktywne stany ego utrwalone we wczesnym dzieciństwie.

Analiza strukturalna – odniesienie do jednostki

W danym momencie każda osoba reprezentuje określony stan ego – Rodzica, Dorosłego lub Dziecka. Może też zmieniać swój obecny stan na inny. Dla jednych ta zmiana przychodzi łatwiej, dla innych trudniej. Na podstawie zaobserwowania któregoś z tych trzech „trybów” ego można wyciągnąć pewne przypuszczenia odnośnie postawy i zachowania:

1. Rodzic – „Jesteś teraz w takim stanie psychicznym, w jakim często bywało któreś z twoich rodziców (albo zastępujący ich opiekun) i reagujesz podobnie do niego, z tą samą postawą, gestami, słownictwem, uczuciami i tak dalej”.

2. Dorosły – „Właśnie dokonałeś autonomicznej i obiektywnej oceny sytuacji i wyrażasz te procesy myślowe albo problemy, które spostrzegasz, czy też wnioski, do których doszedłeś w sposób bezstronny”.

3. Dziecko – „Sposób i intencje twojej reakcji są takie same jak wtedy, kiedy byłeś małym chłopcem lub dziewczynką”.

Każdy typ ego ma swoją wartość dla człowieka. Dziecko to, w rozumieniu Berne’a, intuicja, twórczość, spontaniczność i radość. Dorosły dba o przeżycie. Myśli o skutecznym, efektywnym działaniu, niezbędnym do przetrwania w świecie zewnętrznym. Dba także o to, aby czynności Dziecka i Dorosłego przebiegały właściwie (regulacja). Dorosły stara się dokonywać obiektywnych i racjonalnych ocen rzeczywistości. Rodzic pełni przede wszystkim dwie funkcje – umożliwia bycie dobrym rodzicem własnych dzieci oraz wykonuje wiele czynności automatycznie (na zasadzie: „Bo tak się robi”), przez co człowiek oszczędza czas.

Analiza transakcyjna – odniesienie do relacji międzyludzkich

Kiedy spotyka się ze sobą dwoje czy więcej ludzi, prędzej czy później ktoś zacznie mówić lub w inny sposób pokaże, że zauważył drugiego człowieka, a więc zostanie nawiązana interakcja i relacja. W teorii Berne’a zostało to nazwane bodźcem transakcyjnym. W następstwie druga osoba zareaguje, odpowie. Ta reakcja zwrotna została nazwana reakcją transakcyjną. Prosta analiza transakcyjna to ustalenie, który stan ego wysłał bodziec transakcyjny, a który dokonał reakcji transakcyjnej. Dalej możemy dokonać analizy, czy bodziec i reakcja były komplementarne (właściwe, adekwatne, zdrowe, zgodne z naturalnym porządkiem stosunków międzyludzkich), czy też skrzyżowane (zaburzone, niezdrowe). Transakcję komplementarną Eric Berne podzielił na I i II typu (Agens – osoba inicjująca transakcję):

Tabela 1. Transakcja komplementarna

Dopóki transakcje są komplementarne, komunikacja przebiega prawidłowo. Może jednak dojść do jej przerwania. Prawdopodobnie zaczyna zachodzić w takiej sytuacji transakcja skrzyżowana. Transakcja skrzyżowana również może występować w dwóch typach I i II. Typ I transakcji skrzyżowanej może być przyczyną większości problemów komunikacyjnych (w bliskich relacjach, wśród przyjaciół, w pracy). Przykładem typu I może być sytuacja, kiedy jedna osoba zwraca się do drugiej, czy czasem nie nadużywa alkoholu (w sytuacji, gdy druga osoba faktycznie nadużywa), że może powinna się nad tym zastanowić (Dorosły-Dorosły), a druga odpowiada gwałtownie, że zawsze się ją za wszystko wini, zawsze krytykuje (Dziecko-Rodzic). Może pojawić się również tzw. przeniesienie (czyli projekcja myśli, postaw, uczuć, jakie ktoś ma do danej osoby na inną osobę, która jakoś mu przypomina tę pierwszą). Typ II transakcji skrzyżowania to sytuacja odwrotna. Agens inicjuje komunikację w sposób dojrzały, wyrażając się dojrzale, obiektywnie (Dorosły – Dorosły) a odbiorca reaguje, mówiąc jak do dziecka (Rodzic – Dziecko). Takie sytuacje zdarzają się np. wśród terapeutów, którzy dojrzale zachowującego się klienta traktują jak rodzic dziecko (patrz (B) Typ II na poniższej grafice):

Tabela 2. Transakcja skrzyżowana

Kiedy następuje skrzyżowanie (Rodzic – Dziecko) z (Rodzic – Dziecko), najprawdopodobniej komunikacja zostanie przerwana i nastąpi milczenie, bo obie strony będą się nieustannie pouczać i przekrzykiwać. Jeżeli żadna ze stron nie ustąpi (Dziecko – Rodzic) komunikacja zostanie zakończona. Najlepszym rozwiązaniem jest przejście na poziom (Dorosły – Dorosły) – (Dorosły – Dorosły). Transakcje oprócz komplementarnych i skrzyżowanych możemy podzielić także na transakcje proste i ukryte. Transakcje proste mają najczęściej miejsce w powierzchownych kontaktach zawodowych i towarzyskich. Transakcje ukryte funkcjonują na dwóch poziomach jednocześnie – społecznym i psychologicznym oraz angażują więcej niż dwa stany ego równocześnie. Transakcje ukryte leżą u podstaw gier społecznych. Eric Berne podzielił dodatkowo transakcje ukryte na kątowe i podwójne. Kątowe angażują trzy stany ego (np. Dorosły – Dorosły i Dziecko), a podwójne cztery (np. Dorosły i Dziecko – Dorosły i Dziecko). W transakcjach ukrytych często występują dwa odmienne stany ego. Inny stan na poziomie społecznym (to, co mówię; dialog), a inny na poziomie psychologicznym, niewerbalnym (emocje, mimika, pantomimika). Transakcje ukryte często występują we flirtach, marketingu czy polityce.

Podsumowanie

Analiza transakcyjna (AT) jest prostym i przydatnym narzędziem. Koncepcja ta nakreśla pewien sposób funkcjonowania osobowości i relacji międzyludzkich. Może także pomóc podnieść jakość relacji interpersonalnych i samoocenę poprzez lepsze zrozumienie postaw wobec siebie nawzajem oraz wprowadzenie bardziej dojrzałych wzorców zachowań w miejsce relacji skrzyżowanych.

Bibliografia:

• Berne, E. (2006). W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.
• Rudiger, R. (2013). Aby być sobą. Wprowadzenie do analizy transakcyjnej. Warszawa: PWN.
• Adler, R., Rosenfeld, L., Proctor II, R. (2011). Relacje interpersonalne. Proces porozumiewania się. Poznań: Rebis.

Autor: Kamil PisarekStrona www: http://www.neuropsychologiasportu.pl/

Psycholog, absolwent Uniwersytetu SWPS w Katowicach. Ukończył specjalizację z psychologii społecznej. W kręgu jego zainteresowań znajduje się przede wszystkim neuropsychologia sportu, psychologia społeczna, temperament, osobowość i procesy poznawcze. Prowadzi projekt www.psychologiadlasportu.com. Z wykształcenia również fotograf. Prywatnie miłośnik wypraw i biegów górskich oraz sportów siłowo-wytrzymałościowych.

Bądź na bieżąco! Zapisz się na nasz newsletter! (dodatkowo otrzymasz eBooka "Iluzje codzienności")

e-mail: