Ku dekonstrukcji "Ja kolektywnego"

Szczegóły

Utworzono: 30 maja 2006

Jarosław Świątek

Hazel Markus i Shinobu Kitayama (1991) wywołali spore zainteresowanie swoim artykułem, w którym to, po całym szeregu badań empirycznych i obserwacjach międzykulturowych stwierdzili, że oto istnieją zasadnicze różnice w konstruktach osobowości pomiędzy ludźmi żyjącymi na zachodzie globu, a tymi, którzy żyją na Dalekim Wschodzie.

Podzielili oni zatem cywilizacje na te, które posiadają tzw. „Ja indywidualistyczne” oraz takie, które zamiast tego pierwszego posiadają „Ja kolektywistyczne”.

Czym oba Ja się różnią?

Ja indywidualne to Ja skoncentrowane przede wszystkim na sobie. Dąży do zaspokajania swoich potrzeb i pragnień, nawet jeśli miałoby się to odbić kosztem innych ludzi. Dla osób posiadających ten rodzaj Ja liczy się przede wszystkim ekspresja własnych wartości i poglądów, ochrona i podtrzymanie wizerunku samych siebie. Jest ono oddzielone od otoczenia społecznego, jednolite, stabilne, wewnętrzne i prywatne (zdolności, myśli, uczucia), potrzebuje innych, żeby móc dokonywać porównania i tym samym wypracowywać poczucie własnej wartości.

Ja kolektywne z kolei, to Ja skoncentrowane na otoczeniu, elastyczne i zmienne. Osoby posiadające ten typ Ja kierują swoją uwagę na relacje z innymi, na normy społeczne, a swój sukces wiążą z sukcesem swojej społeczności. Osoby takie są niebezpośrednie, starają się czytać w myślach swoich współtowarzyszy poprzez rozumienie kontekstów i sygnałów niewerbalnych, pomagają innym w realizacji celów, są związane ze swoim społecznym otoczeniem.

Czy ten podział ma jednak rację bytu?

Czy można rozdzielić Ja na dwa podtypy?

Czy możliwe jest istnienie Ja kolektywnego?

Przyjrzyjmy się najpierw, przytoczonym przez dwójkę wspomnianych na początku niniejszego artykułu autorów, badaniom empirycznym.

Kitayama, Markus, Tummala, Kurokawa i Kato (1990) odkryli, że ludzie z zachodu postrzegają siebie jako odmiennych od innych, ale innych jako mniej różnych od siebie. Jak nie trudno się domyślić, te badania miały dokładnie odwrotny wynik na Dalekim Wschodzie.

Tam okazało się, że ludzie postrzegają siebie jako zdecydowanie bardziej podobnych do innych, natomiast innych jako diametralnie różnych od siebie. Wyniki tego badania przedstawia poniższy wykres:

Wykres 1. Porównanie między zależnością Ja - Inni w USA i Japonii

Według badaczy różnica w percepcji Ja – Inni polega na tym, że na zachodzie ludzie postrzegają siebie jako bardziej złożonych i wyraźniejszych od innych, natomiast na wschodzie jest dokładnie odwrotnie.

W efekcie Ja jest oceniane jako mniej podobne, kiedy stanowi punkt odniesienia jako obiekt bardziej wyraźny przez Amerykanów niż Japończyków (u tych drugich to Inni stanowią bardziej wyrazisty punkt odniesienia).