Czytam kolejny nieprecyzyjny, a przez to wprowadzający czytelnika w błąd tekst autorstwa Philipa Zimbardo i decyduję się zabrać głos. Oto z przykładów przytoczonych w tym tekście trudno wywnioskować, które z kryteriów zaproponowanych przez Yvette Bowlin do oceny toksyczności relacji autor ma na myśli. Moim zdaniem nie pasuje żaden, a to oznacza, że przykłady te są źle dobrane lub źle zastosowane. Toksyczna relacja bowiem nie polega na jednorazowym zdarzeniu, jak w przykładach. Oczywiście, gdyby wszystkie te zdarzenia dotyczyły jednej i tej samej relacji, można by się poważnie zastanawiać nad jej toksycznością. Nawiasem mówiąc, przysługa świadczona z oczekiwaniem wdzięczności lub wzajemności przestaje być przysługą, a staje się transakcją lub interesem. Jeśli jednak ZAWSZE przysługi odbywają się w jednym kierunku? Wtedy w relacji z jedną i tą samą osobą pojawia się kłopot, tak też potraktowałbym takie czyjeś zachowanie się gdyby dotyczyło mnie. Jeśli jednak - jak w przykładach - przydarza się to komuś w relacjach z bardzo różnymi osobami, to trudno mówić o toksycznych relacjach. Bardziej jest to kłopot tejże właśnie osoby. Albo ma tzw. osobowość submisyjną (zależną) i / lub brakuje jej asertywności, albo mówiąc potocznie jest frajerem lub tzw. życiową sierotą. W pierwszym przypadku warto byłoby skorzystać z pomocy zawodowca, a w drugim wreszcie zacząć się uczyć w oparciu o swoje doświadczenia, jeśli tylko inteligencja na to pozwala. A może wynika to z czegoś jeszcze innego?
Toksyczna relacja - kierując się choćby kryteriami cytowanymi przez Zimbardo za Yvette Bowlin - nie polega tyle na jakimś wykorzystywaniu , ile na manifestowaniu specyficznego nastawienia jednej osoby do drugiej. Toksyczność wydaje się mieć charakter bardziej emocjonalny i mentalny, niż materialny. Jest to mieszanka ignorowania, deprecjonowania , lekceważenia, pogardy, odrzucenia, ośmieszania, poniżania itp. nierzadko okazywanego publicznie. Zresztą toksyczność może zachodzić w obie strony, czyli dotyczyć obu osób, zwłaszcza jeśli wystarczy tylko jedno kryterium do jej zdiagnozowania. W schemacie asertywnym byłaby to wtedy pewnie u obu osób postawa typu „ja nie jestem OK. i ty nie jesteś OK.”. Poza tym relacja submisywna o tyle nie musi być toksyczna, że osobie podporządkowane j przynosi pewne, nieraz nawet wymierne, korzyści płynące z podporządkowani a się czy uległości. Często jednak osoba taka nie jest ich świadoma, a w każdym razie trudno jest jej znaleźć je i nazwać. Warto jednak postawić jej jedno z tzw. pytań kartezjańskich: jakie masz korzyści z pozostawania w toksycznym związku? (co ci to daje? przed czym cię chroni? czego dzięki temu możesz uniknąć?). Naturalnie mogłaby je postawić sama sobie i uczciwie sobie na nie odpowiedzieć, jeśli potrafi sama dokonać takiego wglądu?
Jakoś też trudno mi sobie wyobrazić, aby osoba cierpiąca z powodu toksycznej relacji potrafiła zupełnie samodzielnie, bez wsparcia z niego wyjść, nawet przy zastosowaniu się do (skądinąd rozsądnych) pięciu komend wypowiadanych przez Philipa Zimbardo. Mimo wszystko wierzę, że choćby czasami jest to możliwe, takie samouleczenie czy raczej samoodtrucie. Toksyczna relacja może zachodzić między matką i córką, która poświęca się opiece nad matką, wskutek czego nie ma swego życia ani swojej generatywnej rodziny. Może opierać się na współuzależnien iu, kiedy jedna z osób jest nałogowym pijakiem, narkomanem, seksoholikiem czy hazardzistą. Może być nieudaną próbą zbudowania związku partnerskiego z kimś o osobowości narcystycznej, psychopatycznej czy socjopatycznej. Może mieć charakter sado - masochistyczny albo intrapunitywny. Pewnie ilustracji tego typu można by przytoczyć więcej. Samą relację zerwać teoretycznie można łatwo, toksyczny związek znacznie trudniej.
Na początek przydaje się separacja, jeśli to tylko możliwe, po to żeby wypłynąć spod wpływu i stworzyć sobie przestrzeń do własnego życia i rekonstrukcji własnej osobowości. A wtedy, kiedy już zapadnie postanowienie, a decyzja wejdzie w stadium realizacji, mogą się przydać sugestie zawarte w propozycji Philipa Zimbardo.

Witaj Aniu :-) Dziękuję za sympatyczny komentarz. Co dziwne i zarazem ciekawe, przypada niemal w rocznicę ostatniego wpisu. Zaletą rozmowy przez internet jest to, że tutaj nic nie ginie, a można i nawet po roku zabrać głos licząc na czyjąś odpowiedź. Warunkiem jest wybranie opcje "powiadomienia" , wtedy bowiem łatwiej dowiedzieć się o jakiejś aktywności w komentarzach.
Cieszę się, że dobrze Ci się czyta tę wymianę zdań. Myślę sobie, że to dzięki staranności, z jaką tutaj to robimy, bez "półgębków" :-) Sam przy okazji szlifuję swoje umiejętności "pisarskie", jakich używam w e-coachingu, czyli coachingu metodą pisania listów i wymieniania ich pocztą elektroniczną. Może Irena znowu się odezwie, a może ktoś zupełnie inny i nowy? Pozdrawiam, tematów, nawet tylko w obrębie treści tego artykułu na pewno nie zabraknie. Poza znakomitym marketingiem, pomysły profesora Zimbardo często pobudzają do dyskusji, a niekiedy moim zdaniem są wręcz kontrowersyjne. To jednak jest jakaś korzyść dla człowieka myślącego, w szczególności rozumującego a sceptycznego. Pozdrawiam Cię Aniu, a także innych możliwych czytelników, mam nadzieję, że Twój wpis odnosi się do tej części komentarzy? :-)

Witaj Ireno, jak ten czas szybko przelatuje, nieprawdaż? Dzięki temu mamy jednak taką rozmowę jak ta, trochę poza czasem, a trochę pomimo czasu? W każdym razie ciekawe zdarzenie. Szczęśliwym trafem odnalazłem przyjemną chwilę po powrocie z rozjazdów zawodowych, żeby trafić na Twoją odpowiedź i uszczknąć sobie troszkę Twojej radości. 
Cieszę się, że poznajdywałaś różne ciekawe rozwiązania dla siebie, znalazłaś coś pożytecznego i wartościowego, co przyniosło Ci ulgę i to jest piękne. Wygląda na to, że poczułaś się radośniejsza i szczęśliwsza, i to jest jak sądzę najważniejsze. 
Wolność? To kolejny interesujący temat, bo czy uwolnienie się od czegoś już wystarcza by poczuć się wolnym? Wolność "od"? Przynajmniej od czasu "Ucieczki od wolności" Ericha Fromma zastanawiamy się także nad wolnością "do". To także dotyczy toksycznych relacji, jak sądzę, czyli kontekstu naszej rozmowy. Moim zdaniem warto sobie zadać pytanie, do czego spożytkować swoją wolność? Lub choćby poczucie wolności? Może to jest istota rzeczy w przypadku toksycznych związków? - Co zrobię po tym, jak się już uwolnię? Przydałby się pewnie jakiś dobry pomysł na siebie samego? Ważne, bo już nie mam alibi, że coś/ ktoś mnie "zniewala". Ku czemu wolność? Do czego? Może to stanowi główny problem do rozwiązania przy uwalnianiu się od czyjegoś wpływu, albo raczej: od swojego własnego poczucia bezradności czy bezsilności? Może dlatego piszesz o „swego rodzaju wolności”? Potrzebujesz może jeszcze czegoś jako „swego rodzaju” dopełnienia? 
Uwolnienie się raduje, stymuluje lżejsze lub silniejsze stany euforyczne, uniesienia, a to sprzyja motywacji do podejmowania aktywności. Zachwyt, choć nie samo-zachwyt, czy jak piszesz "samouwielbieni e", ale dlaczego nie pozachwycać się swoimi osiągnięciami, dlaczego nie poświętować sobie? Oczywiście, że wręcz należy, jestem o tym przekonany. Jak dobrze wykorzystać tę dobrą energię? Jak Ty ją wykorzystujesz? Do czego? Proponuję, by potraktować to pytanie jako retoryczne, nie wymagające odpowiedzi, ale może przyda się refleksyjnie? Sam się zastanawiam dla siebie, bowiem jakoś kojarzy mi się z tym, co psychologowie w ostatnich latach zaczęli nazywać „emocjami zgodnymi z celem”.
Wydaje mi się też Ireno, że rozumiejąc lepiej wiele ludzkich reakcji i zachowań - jak piszesz - także lepiej rozumiesz samą siebie? Masz takie poczucie? Ułatwia polubienie siebie samego, zwłaszcza jeśli dodać szczyptę wyrozumiałości i ze dwie szczypty wybaczenia - sobie i innym.
Złość faktycznie łatwo rezonuje i przenosi się, czasem mówimy także o „agresji przeniesionej”. Choć to samo dotyczy na przykład śmiechu, który też często udziela się, jest „zaraźliwy”. Przychodzą mi na myśl w tej chwili fajne ćwiczenia z tzw. śmiecho - jogi, albo ćwiczenia z lustrem, to tak na marginesie.
Jeśli jacyś ludzie wydają się nie zaprzątać czymś przykrym swoich głów, to wcale nie musi oznaczać, że o czymś takim wcale nie myślą, nieprawdaż? Może tylko nie rozpamiętują czegoś takiego ponad swoją miarę? Łatwiej domykają sobie zdarzenia, analizy, podejmują ryzyko, decydują się, zyskują dystans emocjonalny, są pewniejsi w swoich osądach, nie lękają się zanadto popełnienia błędów, przyjmują swoje niepowodzenia, akceptują siebie jakimi są, mają stabilniejszą wiarę w siebie i poczucie własnej wartości i tak dalej, i tak dalej. Może nie mają szczególnego problemu i sprawniej radzą sobie z tzw. overthinking, tzw. ruminacją, albo tzw. ANT [Automatic Negative Thoughts / Thinking] czyli automatycznymi negatywnymi myślami, z czym zmaga się wielu spośród nas dokoła?
Może więc warto Ireno zazdrościć [w pozytywnym sensie jak sądzę? ] takim osobom nie tyle tego, że zdają się nie zaprzątać sobie głowy jakimiś sprawami, ale tego, że jakoś wydają się lżej sobie radzić z tymi, które ich zaprzątają?  Jako oni to robią? Czego się możemy się od nich nauczyć? Co z tego nam się może przydać? Chyba mało komu łatwo jest uwolnić się od myślenia o ważnych acz niekiedy przykrych sprawach. Nawet kiedy udaje się je odpędzić dla chwili świętego spokoju, co i na zdrowie, to przecież często powracają.
Czy chodzi o wyzbycie się przykrych myśli, albo na domiar dobrego o zastąpienie ich samymi przyjemnymi, czy może raczej o to, by nauczyć się korzystać i z jednych, i z drugich?
Odwaga nie oznacza nie odczuwania strachu. Można gonić króliczka bez trwogi przed tym, co zdaje się gonić goniącego. Swoją drogą ciekawe, co czuje i jak wielkie oczy ma ten nasz „goniony króliczek”?  Może ma z tego niezły ubaw? Choć to dość abstrakcyjny żart, to z pewnością warto byłoby skorzystać. Czasem udaje mi się serdecznie roześmiać z tego, jak niekiedy niemądrze zdarza mi się zachować.  A może w jak niemądry sposób potrafię się zachować?
A z drugiej strony czasem warto czymś naprawdę się przejąć.
Czym? Kiedy? Jak bardzo? Na jak długo?
No właśnie. Jak odnaleźć swój osobisty, indywidualny punkt równowagi?

Mój dorastający syn opowiedział mi kiedyś pewną anegdotę, taki żart, który przetworzyłem sobie tak:
„-Kto to jest pesymista?
-To ktoś kto widzi ciemność w tunelu.
-A kto to jest optymista?
-To ktoś, kto widzi światełko w tunelu.
- A realista?
-To ktoś, kto widzi trzy światełka lokomotywy w tunelu.
-Pragmatyk?
To maszynista, który widzi w tunelu trzech wariatów szwędających się po torze.”


Pozdrawiam radośnie, pogodnie i serdecznie Ci gratuluję.

Zbigniew
PS. a z czytaniem albo raczej nie czytaniem różnych pożytecznych książek to moim zdaniem bardziej złożona sprawa, na kolejną ciekawą i długą rozmowę …