Dziedziny życia, na które wpłynęła psychologia

Szczegóły: Utworzono: 07 lipca 2015; Philip Zimbardo

Philip Zimbardo

Pragnę podsumować to za pomocą kilkunastu przykładów zaczerpniętych z naszego kompendium, które ilustrują zakres różnorodności tematów i dziedzin, w których psychologia ma zastosowanie.

Prezentacja ta (w kolejnym artykule) zakończy się przykładem modelowej, według mnie, kolaboracji teorii, badań, zastosowania mediów i globalnego upowszechniania wiedzy psychologicznej przekazywanej w unikalnej formie – seriali! Jest to pomysłowe zastosowanie teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury (1965, 1977) w tworzeniu scenariuszy seriali w celu zachęcenia do czytania i pisania, kontroli narodzin, edukacji kobiet, zrównoważonego rozwoju środowiska i innych.

Czynniki Ludzkie

Bezpieczeństwo w ruchu drogowym wzrosło dzięki naukowcom prowadzącym badania nad czynnikiem ludzkim i ergonomią, poprzez lepsze zrozumienie percepcji wzrokowej. Teraz już wiemy, że zmiana standardowego czerwonego koloru wozów ratunkowych na zielony zmniejsza ilość wypadków, ponieważ odcień zielonkawy jest lepiej postrzegany w słabym świetle. Podobnie zmiana czcionek na znakach drogowych w celu zwiększenia ich rozpoznawania w nocy jest kolejnym przykładem wzrostu bezpieczeństwa wynikającym z badań psychologicznych Allena (1970), Solomona i Kinga (1985) i Garveya, Pietrucha, Meekera (1997).

Program badawczy Scotta Gellera (2001,2003) stosuje analizę zachowań według teorii Skinnera w celu zwiększenia bezpiecznych zachowań, redukcji tych niebezpiecznych i zapobiegania nieumyślnym wypadkom w pracy i na drodze. Takie niezamierzone wypadki to główny powód śmierci ludzi w wieku 44 lat i młodszych. Podejście bazujące na zachowaniach bezpiecznych w celu zwiększenia bezpieczeństwa identyfikuje zachowania krytyczne, które są kierowane do zmiany, ustala podstawy, podejmuje interwencje w celu zmiany, i ocenia stopień odejścia pracowników od swoistych ryzykownych zachowań w kierunku bardziej korzystnych. Zostało to zastosowane w tysiącach organizacji z dużym sukcesem, jak chociażby w kwestii zapinania pasów bezpieczeństwa w samochodzie lub w programach BHP. Wskaźnik zgłoszonych urazów po pięciu latach realizowana tego programu zmniejszył się średnio o 72% w każdej z organizacji (jako podsumowanie dowodów stopnia redukcji urazów odsyłam do raportu Beth Sulzer-Azaroff & John Austin, 2000). Jeden ze wskaźników społecznego znaczenia stosowania analiz zachowania jest widoczny w Clinical Practice Guidelines (Kliniczne Praktyczne Wytyczne, 1999) Programu Wczesnej Interwencji Departamentu Zdrowia stanu Nowy Jork: „Zaleca się, by zasady stosowania analizy zachowań i strategie interwencji behawioralnej były włączone jako istotny element do każdego programu dla małych dzieci z autyzmem”.

Pomoce nawigacyjne dla osób niewidomych i niedowidzących zostały opracowane przez psychologów Roberta Klatsky’ego i Jacka Loomisa, współpracujących z geografem Reginaldem Golledge (Loomis, Klatsky & Golledge, 2001) w ciągu kilku dekad. Wykorzystują oni reguły postrzegania przestrzennego i słuchowego w celu kierowania lokomocją. Ich nowa technologia jest w trakcie rozwoju finansowanego przez National Institute for Disability and Rehabilitation Research (Narodowy Instytut Badań i Rehabilitacji Niepełnosprawności).

Sprawiedliwość Karna

Psychologowie poznawczy i społeczni wykazali, że zeznania świadków naocznych są zadziwiająco mało wiarygodne. Ich badania pokazują łatwość, z jaką czynniki zewnętrzne i działania policji wpływają na stronniczość przypominanych sobie zdarzeń z przestępstw w trakcie przesłuchań. Nowatorska praca Beth Loftus (1975, 1979, 1992) i Garry’ego Wellsa (Wells & Olson, 2003), pośród innych, została wykorzystana przez biuro Generalnego Prokuratora Stanów Zjednoczonych przy opracowywaniu krajowych wytycznych odnośnie dokładnej i bezstronnej identyfikacji świadków naocznych (patrz: Malpass & Devine, 1981; Stebley, 1997).

Eksperyment więzienny Stanford stał się klasyczną demonstracją potęgi społecznych, sytuacyjnych sił mających negatywny wpływ na zachowanie normalnych, zdrowych uczestników, którzy zaczynają zachowywać się w patologiczny lub zły sposób w ciągu kilku dni (Zimbardo, Haney, Banks, & Jaffe, 1973). Daje to nową świadomość siły instytucjonalnej w zestawieniu z siłą autorytetu w badaniach Stanleya Milgrama (1974) nad ślepym posłuszeństwem (patrz: Blass, 1999; Zimbardo, Maslach, & Haney, 1999). Lekcje z tego badania wypadły dobrze poza klasą. Częściowo jako konsekwencja mojego zeznania przed komitetem sądowniczym Senatu w sprawie przestępczości i więzień (Zimbardo, 1974), przewodniczący komitetu, Birch Bayh, stworzył nowe prawo dla więzień federalnych, w których przebywali nieletni, które to wymagało, by byli oni izolowani od dorosłych więźniów (dla uniknięcia ich wykorzystywania). Naszymi uczestnikami byli nieletni znajdujący się w tymczasowym areszcie w więzieniu Stanford. Film dokumentujący badanie „Quiet Rage: The Stanford Prison Experiment” („Cicha Furia: Stanfordzki Ekesperyment Więzienny”) był często stosowany przez wiele cywilnych agencji w cywilnym i wojskowym systemie sprawiedliwości, jak również w schroniskach dla maltretowanych kobiet. Niedawno odkryłem, że jest on nawet używany w celu edukacji wojskowych śledczych Marynarki Wojennej SEAR (przetrwanie, uniki, wytrzymałość), poprzez program o niebezpieczeństwach wynikających z nadużywania swojej władzy przeciwko innym, grającym szpiegów lub terrorystów (Annapolis Naval College, personel psychologiczny, komunikacja osobista, 18 wrzesień, 2003). Strona internetowa Stanfordzkiego Eksperymentu odnotowuje więcej niż 500 wizyt dziennie i osiągnęła ponad 13 milionów odsłon w przeciągu ostatnich czterech lat (www.prisonexp.org). Te zaskakujące dane powinny być dla nas sygnałem, że musimy skupić się na zwiększeniu wykorzystania potęgi sieci jako głównego medium przenoszącego dane psychologiczne bezpośrednio do światowej widowni.

Edukacja

Wśród wielu przykładów zastosowania psychologii na polu edukacji, dwa z moich ulubionych oczywiście stanowią społeczny, psychologiczny mix. Elliot Aronson i jego badawczy zespół w Austin w Teksasie rozpatrywał negatywne konsekwencje desegregacji za pomocą stworzenia „klas układanek”. Uprzedzenia wobec dzieci z mniejszości były szerzone, dzieci te nie pracowały dobrze, a podstawowe zajęcia szkolne odznaczały się wysokim stopniem napięcia. Ale kiedy wszyscy uczniowie uczyli się dzielić materiałami w małych grupach, każde dziecko miało jeden zestaw potrzebny reszcie zespołu, od którego to zależał wynik testu i oceny, stała się rzecz niezwykła. Wszystkie dzieci zaczęły słuchać siebie nawzajem, zwłaszcza dzieci wcześniej ignorowane lub dyskredytowane, ponieważ uwaga i współpraca są niezbędne do uzyskania dobrych wyników. Nie tylko samoocena dzieci z mniejszości wzrosła, ale również i ich wyniki w nauce, gdy uprzedzenia i dyskryminacja zmniejszyły się. Technika klasowej układanki nie wymaga wiele od nauczycieli, by ją wprowadzić i uczyć, więc nic dziwnego, że prosty zabieg Aronsona jest obecnie włączany do programów setek szkół na całym świecie, z podobnie imponującymi wynikami (Aronson, 1990; Aronson, Blaney,Stephan, Sikes, & Snapp, 1978; Aronson & Gonzalez, 1988; Aronson & Patnoe, 1997).

Uczenie małych dzieci umiejętności rozwiązywania interpersonalnych problemów poznawczych (ang. ICPS) redukuje fizyczną i ustną agresję, zwiększa radzenie sobie z frustracją i promuje pozytywne relacje na zasadach równości. Ten program badawczy rozwinięty przez Myrna Shure i Georga Spivaka (1982) na przestrzeni kilku dekad jest głównym, prewencyjnym wobec przemocy podejściem, stosowanym w szkołach i programach rodzinnych, zwany „Wychowywaniem Myślącego Dziecka” oraz przez Departament ds. Edukacji Stanów Zjednoczonych w programie „Potrafię Rozwiązać Problem”.

Zdrowie

Zdrowie środowiskowe jest zagrożone przez wiele toksycznych substancji, takich jak ołów, rtęć, rozpuszczalniki i pestycydy. Psychologowie eksperymentalni, analitycy behawioralni i psychometrycy pomogli stworzyć pole behawioralnej toksykologii, która uznaje system nerwowy za cel wielu toksyn, z dziwnymi zachowaniami i procesami psychicznymi jako symptomatycznymi konsekwencjami. Pionierska praca psychologa Bernarda Weissa (1992,1999) i innych miała znaczący wpływ na sposób tworzenia behawioralnych testów w ustawodawstwie federalnym, co lepsze, skutkiem tego regulujące stosowanie na szeroką skalę neurotoksyn w naszym środowisku. Badanie to dokumentuje wrażliwość rozwijających się mózgów dzieci na chemikalia w środowisku.

Pośród wielu negatywnych konsekwencji zaangażowania Amerykanów w wojnę w Wietnamie wyróżnia się eksplozję zjawisk zaburzeń wskutek zespołu stresu pourazowego (ang.PTSD). Wielu weteranów doświadczało tej wyniszczającej choroby, która została odkryta w trakcie ich psychoterapeutycznych zabiegów. Im więcej dowiadywaliśmy się o tej opóźnionej, trwałej i intensywnej stresowej reakcji na przemoc i urazy, tym bardziej uświadamialiśmy sobie, że weterani poprzednich wojen również cierpieli na zespół stresu pourazowego, tylko nie zostało to odnotowane. Tak było też w przypadku wielu cywilnych ofiar traumy, w tym ofiar gwałtów, i tych, którzy doświadczyli wykorzystywania jako dzieci. Syndrom stresu pourazowego został dobrze poznany i publicznie nazwany zjawiskiem powszechnym, ponieważ był on jednym z mentalnych konsekwencji niewyobrażalnej traumy po atakach terrorystycznych z 11 września 2001 roku, w Nowym Jorku i Waszyngtonie. Finansowanie programów wczesnego rozpoznania, identyfikacji, pomiarów i leczenia zespołu stresu pourazowego pochodzi z Administracji Weteranów, i zostały one zapoczątkowane przez zespół badawczy psychologów klinicznych Terry Keane (Keane, Malloy, & Fairbank, 1984; Weathers, Keane, & Davidson, 2001).

Magia Dotyku

Jedną z konsekwencji wielu niesamowitych medycznych odkryć jest ratowanie życia wielu wcześniaków, które jeszcze dziesięć lat temu umarłyby. Dzięki nowoczesnym, intensywnym programom opieki wcześniaki ważące zaledwie kilka funtów obecnie przeżywają, ale podstawowe koszty szpitalne są zdumiewające, wynoszą do 10 000 dolarów dziennie, i tak przez kilka tygodni lub miesięcy! Jedno proste rozwiązanie, by móc wysłać je do domu wcześniej, opiera się na przyśpieszeniu ich wzrostu na drodze terapii dotykowej. Psycholog Field rozszerzyła swoje wcześniejsze badania, które prowadziła z biologiem Saulem Shanbergiem (Field, 1998; Field & Schanberg, 1990; Field, 1986), o masaż nowonarodzonych szczurów, które zostały bez matki. Tak jak szczury szybko urosły w odpowiedzi na ten energiczny dotyk, tak samo rosły ludzkie niemowlaki. Masowanie ich kilka razy dziennie przez jedynie 15 minut było wystarczającą stymulacja hormonów wzrostu. Masowane wcześniaki mogły wrócić do domu średnio sześć dni wcześniej niż wcześniaki leczone w tradycyjny sposób. Biorąc pod uwagę, że co roku w Stanach Zjednoczonych rodzi się 470 000 wcześniaków, oczywiste jest, że miliardy dolarów przeznaczane na opiekę nad wcześniakami mogą zostać zaoszczędzone, jeśli to proste, niedrogie działanie stanie się standardową procedurą na większości szpitalnych oddziałów intensywnej opieki (Meltz, 2000).

Aby ustalić wartość społeczną jakiekolwiek działania zaprojektowanego w celu ratowania życia lub poprawy zdrowia i samopoczucia, należy systematycznie oceniać jego opłacalność. Oznacza to, że wprowadzenie stosunku korzyści do poniesionych kosztów decyduje o wprowadzeniu działań w życie i utrzymaniu ich przez długi czas. Taki stosunek został opracowany dla rocznych kosztów ratowania życia i podejmowania ponad 500 działań ratujących życie (Tengs i inni, 1995). Średni koszt wszystkich tych interwencji ratujących życie wyniósł 42 000 dolarów rocznie. Chociaż niektóre programy więcej zaoszczędzają, niż kosztują, inne generują miliony dolarów za każdy ocalony rok życia, przez co wątpliwa staje się ich wartość społeczna. Używając tych standardów mierzalności, odkrywamy, że nowe oddziały intensywnej opieki dla wcześniaków z bardzo niską wagą urodzeniową kosztują aż 270 000 dolarów za każdy ocalony rok życia. Przez tą miarę niedroga terapia dotykowa może znacznie obniżyć ten współczynnik opłacalności.

Zastanawiające jest, dlaczego tak prosta procedura nadal nie jest standardową procedurą na oddziałach intensywnej opieki medycznej szpitali w kraju lub na świecie? Jednym z celów naszego zespołu jest również zbadanie, dlaczego niektóre potencjalnie przydatne działania nie zostały zaaplikowane w miejscach, w których mogłyby przyczynić się do znaczących zmian. Na przykład psychologowie społeczni przekonująco wykazali, że pacjenci w podeszłym wieku przebywający w domu dla osób starszych, którzy mieli poczucie kontroli i odpowiedzialności nad nawet drobnymi sprawami, stali się zdrowsi i żyli znacząco dłużej niż pacjenci z grupy porównawczej (Langer & Rodin, 1976; Rodin & Langer, 1977). O dziwo, ten prosty i mocny zabieg nie został wykorzystany nawet w instytucji, w której przeprowadzono badania.

Cofanie dysleksji poprzez gry komputerowe

Leczenie dysleksji przez logopedów i doradców to długie, powolne i frustrujące doświadczenie dla specjalistów, rodziców i dzieci. Neurolożka poznawcza, Paula Tallal, użyła nowego, funkcjonalnego rezonansu magnetycznego i jego technik obrazowania w celu identyfikacji źródła dysleksji w obszarach mózgu, które nieodpowiednio przetwarzają szybko pojawiające się kombinacje fonemicznych dźwięków i obrazów. Następnie pracowała z komputerową agencją programową w celu stworzenia specjalnej gry komputerowej, która kształtuje u tych dzieci coraz szybsze reakcje na różne dźwięki i obrazy w grze. Z tą nową technologią dzieci leczą się same w atmosferze rozrywki i przygody, opierającej się jedynie na wewnętrznej motywacji do gry, otrzymują spersonalizowane informacje zwrotne i potrzebują minimalnego nadzoru specjalisty.

Specjalnie skomputeryzowana gra video jest nazywana „Fast ForWard.” Zapewnia intensywne, wysoce zindywidualizowane adaptacyjne szkolenia, w dużej mierze poznawcze, językowe, umiejętności czytania, które są niezbędne do osiągnięcia sukcesu w nauce. Poprzez dostosowanie gry metodą prób do każdego działania dziecka postępy w fonetycznych i pisemnych umiejętnościach zostały zredukowane do kilku tygodni, co kiedyś wymagało na ogół kilku lat ciężkich starań. W przybliżeniu 375 000 osób, które ukończyły tego typu szkolenie w 2200 szkołach publicznych w całym kraju i z około 2000 prywatnych, korzystało z programów Fast ForWord w swoich działaniach.

To wrażliwe zastosowanie wiedzy psychologicznej i nowych metod z pogranicza wysokiej technologii spowodowało polepszenie jakości życia dzieci, ich rodzin, nauczycieli, nie wspominając już o ilości zaoszczędzonych pieniędzy (Holly Fitch & Tallal, 2003; Tallal & Benasich, 2002; Tallal, Galaburda, Llinas, & Von Euler, 1993).

Literatura:

Bandura, A. (1965). Influence of models’ reinforcement contingencies on the acquisition of imitated responses. Journal of Personality and Social Psychology, 1, 589–595.
Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Allen, M. J. (1970). Vision and highway safety. Philadelphia: Chilton.
Garvey, P. M., Pietrucha, M. T., & Meeker, D. (1997). Effects of font and capitalization on legibility of guide signs. Transportation Research
Record No. 1605, 73–79.
Solomon, S. S., & King, J. G. (1985). Influence of color on fire vehicle accidents. Journal of Safety Research, 26, 47.
Geller, E. S. (2001). The psychology of safety handbook. Boca Raton, FL: CRC Press.
Geller, E. S. (2003). Behavior-based safety in industry: Realizing the large-scale potential of behavior analysis to promote human welfare. Applied & Preventive Psychology, 10, 87–105.
Sulzer-Azaroff, B., & Austin, J. (2000, July). Does BBS work? Behaviorbased safety and injury reduction: A survey of the evidence. Professional Loomis, J. M., Klatsky, R. L., & Golledge, R. G. (2001). Navigating without vision: Basic and applied research. Optometry and Vision Science, 78, 282–289.Safety, 19–24.
Loftus, E. F. (1975). Leading questions and the eyewitness report. Cognitive Psychology, 7, 560–572.
Loftus, E. F. (1979). Eyewitness testimony. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Loftus, E. F. (1992). When a lie becomes memory’s truth: Memory distortion after exposure to misinformation. Current Directions in Psychological Science, 1, 121–123.
Wells, G. L., & Olson, E. A. (2003). Eyewitness testimony. Annual Review of Psychology, 54, 277–295.
Malpass, R. S., & Devine, P. G. (1981). Eyewitness identification: Lineup instructions and the absence of the offender. Journal of Applied Psychology, 66, 482–489.
Zimbardo, P. G., Haney, C., Banks, W. C., & Jaffe, D. (1973, April 8). The mind is a formidable jailer: A Pirandellian prison. The New York Times Magazine, Section 6, pp. 38–46.
Zimbardo, P. G., Maslach, C., & Haney, C. (1999). Reflections on the Stanford prison experiment: Genesis, transformations, consequences. In T. Blass (Ed.), Obedience to authority: Current perspectives on the Milgram Paradigm (pp. 193–237). Mahwah, NJ: Erlbaum.
Zimbardo, P. G. (1974). The detention and jailing of juveniles (pp. 141–161) [Hearings before U. S. Senate Committee on the Judiciary Subcommittee to Investigate Juvenile Delinquency, September 10, 11, 17, 1973]. Washington, DC: U.S. Government Printing Office.
Blass, T. (Ed.). (1999). Obedience to authority: Current perspectives on the Milgram Paradigm (pp. 193–237). Mahwah, NJ: Erlbaum.
Tallal, P., & Benasich, A. A. (2002). Developmental language learning Tallal, P., Galaburda, A. M., Llinas, R. R., & Von Euler, C. (Eds.). (1993).
Temporal information processing in the nervous system: Special reference
to dyslexia and dysphasia (Vol. 682). New York: New York Academy of Sciencesimpairments. Development and Psychopathology, 14, 559–579.
Langer, E. F., & Rodin, J. (1976). The effects of choice and enhanced
personal responsibility for the aged: A field experiment in an institutionalized setting. Journal of Personality and Social Psychology, 34, 191–198.
Rodin, J., & Langer, E. F. (1977). Long-term effects of a control-relevant intervention with the institutionalized aged. Journal of Personality and Social Psychology, 35, 897–902.
Tengs, T. O., Adams, M. E., Pliskin, J. S., Safan, D. G., Siegel, J. E., Weinstein, M. C., & Graham, J. D. (1995). Five-hundred life-saving interventions and their cost effectiveness. Risk Analysis, 15, 369–390.
Meltz, B. F. (2000, November 2). Do you touch your baby enough? Boston Globe, p. H1.
Field, T. (1998). Massage therapy effects. American Psychologist, 53, 1270–1281.
Field, T., & Schanberg, S. M. (1990). Massage alters growth and catecholamine production in preterm newborns. In N. Gunzenhauser (Ed.), Advances in touch (pp. 96–104). Skillman, NJ: Johnson & Johnson.
Field, T., Schanberg, S. M., Scafidi, F., Bauer, C. R., Vega-Lahr, N., Garcia, R., et al. (1986). Tactile/kinesthetic stimulation effects on preform neonates. Pediatrics, 77, 654–658.
Aronson, E. (1990). Applying social psychology to desegregation and energy conservation. Personality and Social Psychology Bulletin, 16, 118–132.
Aronson, E., Blaney, N., Stephan, C., Sikes, J., & Snapp, M. (1978). The jigsaw classroom. Beverly Hills, CA: Sage.
Aronson, E., & Gonzalez, A. (1988). Desegregation jigsaw, and the Mexican-American experience. In P. A. Katz & D. Taylor (Eds.), Eliminating racism: Profiles in controversy (pp. 301–314). New York: Plenum Press.
Aronson, E., & Patnoe, S. (1997). The jigsaw classroom: Building cooperation in the classroom (2nd ed.). New York: Addison Wesley Longman.
Shure, M. B., & Spivak, G. (1982). Interpersonal problem solving in children: A cognitive approach to prevention. American Journal of Community Psychology, 10, 341–356.
Weiss, B. (1992). Behavioral toxicology: A new agenda for assessing the
risks of environmental pollution. In J. Grabowski & G. VandenBos
(Eds.), Psychopharmacology: Basic mechanisms and applied interventions.
Master lectures in psychology (pp. 167–207). Washington, DC: American Psychological Association. Weiss, B. (1999, May). The vulnerability of the developing brain to chemicals in the environment. Paper presented at the New York Academy of Medicine conference on Environmental Toxins and Neurological Disorders, New York.
Weathers, F. W., Keane, T. M., & Davidson, J. R. T. (2001). Clinicians’ administered PTSD scale: A review of the first ten years of research. Depression & Anxiety, 13, 132–156.
Keane, T. M., Malloy, P. F., & Fairbank, J. A. (1984). Empirical development of an MMPI subscale for the assessment of PTSD. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 52, 138–140.

Autor: Philip Zimbardo

Tags:

Komentarze

# Zbigniew 2015-07-10 14:11

Ciekawe zestawienie, a pewnie może być jeszcze większe. Pytanie stawiane przez Zimbardo, "dlaczego jeszcze nie zostały wdrożone wyniki...?" zdaje się mieć kilka ciekawych odpowiedzi. Jedną z nich dla mnie jest pytanie o zakres ideologizacji życia społecznego wskutek systemowego implementowania teorii i wyników badań psychologicznyc h. Badania psychologiczne mają wszak charakter głównie jednostkowy. Poza tym psychologia nie odkrywa żadnych praw, a ledwie prawidłowości opisywane statystycznie. Wyniki badań nie mają więc mocy prawdy, a jedynie prawdopodobieńs twa. Zatem tworzenie w oparciu o nie jakichkolwiek uogólnień na całą populację ( w tym bez analizy zróżnicowania kulturowego i społecznego) może mieć charakter ideologiczny. Przerabialiśmy to już w historii psychologii choćby z testami inteligencji czy w innym obszarze z tzw. zdrową dietą dla Inuitów. Na szczęście Zimbardo powołuje się na wdrożenia w USA, co w tak zideologizowany m społeczeństwie może i jest właściwą idiosynkrazją. Niemniej jednak oczywiście wszelkie wyniki badań służące poprawie bezpieczeństwa, sprawiedliwości , zdrowiu, ratowaniu życia czy redukcji uprzedzeń zasługują na uwagę i przynajmniej próby zastosowania. Kto by się wymigiwał od służby takim wartościom?

Odpowiedz