Człowiek jako podmiot zmiany politycznej

Szczegóły

Utworzono: 26 kwietnia 2007

Maciej Chabowski

W niniejszym opracowaniu rozważono problematykę stałości i zmiany w kontekście zagadnień powiązanych z psychologią polityczną. Przedstawiono tutaj przegląd kilku modeli zaangażowania oraz autorską koncepcję zaangażowania politycznego. Przyjęto, że stanowi ono cechę charakteryzującą aktywność podmiotu ukierunkowaną na realizację wartości podmiotowych.

Stwierdzono ponadto, że zaangażowanie nie jest jednolitą zmienną, którą charakteryzować można tylko na jednym wymiarze, a o jego obecności wnioskować należy na podstawie ujawnienia się w działaniu podmiotowym czterech elementów. Są nimi: wyraźnie ukształtowane ustosunkowania afektywne, wytrwałość, rozbudzenie poznawcze oraz wkład energetyczny. Zgodnie z założeniami autora kryteria te mają podobne znaczenie i w porównywalnym stopniu decydują one o poziomie ujawnianego przez podmiot zaangażowania politycznego.

Zaprezentowany model wymaga jednak odpowiednio przeprowadzonej weryfikacji empirycznej oraz dalszych badań zmierzających do wyjaśnienia związków tak pojmowanego zaangażowania z innymi zmiennymi badanymi w ramach psychologii politycznej.

Słowa kluczowe

Potrzeba domknięcia poznawczego, realizacja wartości podmiotowych, rozszerzony osąd afektywny, samopotwierdzanie, stałość, trwanie w działaniu – poszukiwanie nieznanego, ukierunkowane rozbudzenie poznawcze, uwikłanie poznawcze, wkład energetyczny, wytrwałość w działaniu, zaangażowanie polityczne, zmiana.

Wprowadzenie

Problematyka zmiany jest przez psychologię analizowana na wiele różnych sposobów. W zależności od rozpatrywanego zagadnienia bywa ona ujmowana zarówno w kontekście mechanizmów rozwojowych (Trempała; 2000), procesów neuropsychologicznych (Walsh; 1998), jak i czynników osobowościowych (Obuchowski; 2000) czy społecznych (Karyłowski; 1982).

Owa różnorodność oraz wielowymiarowość koncepcji i badań nawiązujących do zmiany zdaje się wskazywać na to, że wymiar stałości – zmienności stanowi jeden z podstawowych obszarów badań prowadzonych przez psychologów.

Niniejsze opracowanie ma na celu rozważenie tego wymiaru w kontekście zagadnień związanych z psychologią polityczną. Postaram się w nim skupić na procesie dokonywania przez jednostkę zmian, ale i na utrzymywaniu przez nią pewnego status quo w sferze polityki.

W swojej pracy zajmę się tym, jak rozumiany być może wymiar zmienności - stałości w odniesieniu do zagadnień politycznych i społecznych, a następnie w nawiązaniu do tego zaprezentuję autorski model zaangażowania politycznego, który spróbuję umieścić wśród pojęć pokrewnych najczęściej stosowanych w literaturze przedmiotu.

Ponieważ prezentowana tutaj koncepcja jest dopiero badana, a ilość uzyskanych dotąd danych empirycznych jest niewielka, rozdział ten będzie miał charakter przede wszystkim teoretyczny i spekulatywny.

Problematyka zmiany w psychologii politycznej

We wstępie stwierdzono, że problematyka zmiany jest obecna w badaniach prowadzonych w zakresie różnych dziedzin psychologii. Wydaje się, że psychologia polityczna nie pozostaje tutaj wyjątkiem.

Z tego względu wyjściowym dla dalszych rozważań powinno być określenie, na czym polegać może zmiana, gdy odnosi się ją do rzeczywistości społeczno-politycznej. Jest to o tyle istotne, że w obrębie różnych gałęzi psychologii wymiar ten badany jest w odmienny sposób. Wynika to zarówno z odmiennej natury badanych przez nie procesów jak i z faktu stosowania specyficznych metod badawczych.

Zastanówmy się nad tym, czym może być zmiana dla psychologów politycznych i czy istnieje w tym zakresie jakaś określona specyfika.

Zgodnie z powszechnie panującym wśród psychologów politycznych przekonaniem, są to podejmowane przez ludzi działania polityczne ukierunkowane na wytworzenie nowych, dotąd nieistniejących bytów politycznych i społecznych (określone rozwiązania gospodarcze, programy polityczne, porządek ustrojowy w państwie) lub też służą one ustabilizowaniu czy też utrzymaniu pewnego istniejącego już w tym wymiarze uporządkowania (Skarżyńska; 2005).

W literaturze fachowej odnajdujemy opracowania rozważające funkcjonowanie człowieka w polityce, w których przyjmuje się obie z powyżej wyróżnionych perspektyw.

W przypadku pierwszej, przedmiotem dociekań psychologów politycznych stają się na ogół zagadnienia związane z procesem i warunkami towarzyszącymi wprowadzaniu ważnych reform społecznych i politycznych (emancypacja kobiet, zmiana ustroju politycznego, itd.) (Koralewicz & Malewska-Peyre, 1998; Skarżyńska 2005).

W związku z drugim biegunem analizowanego tutaj wymiaru, tj. stałością, przykładów dostarczają natomiast liczne badania prowadzone nad trwałością postaw politycznych, konserwatywnością czy dogmatyzmem politycznym (Jakubowska, 1999; Skarżyńska, 1996).

Zgodnie z powyższym, rozważając problematykę zmiany w odniesieniu do zjawisk czy zachowań badanych przez psychologów, należy skupić się nie tylko na tych, których efektem jest wytwarzanie nowych jakościowo bytów rzeczywistości społeczno-politycznej, ale i na formach aktywności służących utrzymaniu i ustabilizowaniu już istniejącego uporządkowania.

Mając za sobą uściślenie znaczenia zmiany i stałości w psychologii politycznej, przejdźmy do wyjaśnienia, jakie znaczenie odgrywa zjawisko angażowania się w sferę polityki.

Najpierw postaram się jednak odpowiedzieć na pytanie odnoszące się do sposobu definiowania tego pojęcia oraz jego miejsca wśród innych kategorii stosowanych w badaniach nad zachowaniami politycznymi ludzi.