Człowiek jako podmiot zmiany politycznej

Szczegóły: Utworzono: 26 kwietnia 2007; Maciej Chabowski

W niniejszym opracowaniu rozważono problematykę stałości i zmiany w kontekście zagadnień powiązanych z psychologią polityczną. Przedstawiono tutaj przegląd kilku modeli zaangażowania oraz autorską koncepcję zaangażowania politycznego. Przyjęto, że stanowi ono cechę charakteryzującą aktywność podmiotu ukierunkowaną na realizację wartości podmiotowych.

Stwierdzono ponadto, że zaangażowanie nie jest jednolitą zmienną, którą charakteryzować można tylko na jednym wymiarze, a o jego obecności wnioskować należy na podstawie ujawnienia się w działaniu podmiotowym czterech elementów. Są nimi: wyraźnie ukształtowane ustosunkowania afektywne, wytrwałość, rozbudzenie poznawcze oraz wkład energetyczny. Zgodnie z założeniami autora kryteria te mają podobne znaczenie i w porównywalnym stopniu decydują one o poziomie ujawnianego przez podmiot zaangażowania politycznego.

Zaprezentowany model wymaga jednak odpowiednio przeprowadzonej weryfikacji empirycznej oraz dalszych badań zmierzających do wyjaśnienia związków tak pojmowanego zaangażowania z innymi zmiennymi badanymi w ramach psychologii politycznej.

Słowa kluczowe

Potrzeba domknięcia poznawczego, realizacja wartości podmiotowych, rozszerzony osąd afektywny, samopotwierdzanie, stałość, trwanie w działaniu – poszukiwanie nieznanego, ukierunkowane rozbudzenie poznawcze, uwikłanie poznawcze, wkład energetyczny, wytrwałość w działaniu, zaangażowanie polityczne, zmiana.

Wprowadzenie

Problematyka zmiany jest przez psychologię analizowana na wiele różnych sposobów. W zależności od rozpatrywanego zagadnienia bywa ona ujmowana zarówno w kontekście mechanizmów rozwojowych (Trempała; 2000), procesów neuropsychologicznych (Walsh; 1998), jak i czynników osobowościowych (Obuchowski; 2000) czy społecznych (Karyłowski; 1982).

Owa różnorodność oraz wielowymiarowość koncepcji i badań nawiązujących do zmiany zdaje się wskazywać na to, że wymiar stałości – zmienności stanowi jeden z podstawowych obszarów badań prowadzonych przez psychologów.

Niniejsze opracowanie ma na celu rozważenie tego wymiaru w kontekście zagadnień związanych z psychologią polityczną. Postaram się w nim skupić na procesie dokonywania przez jednostkę zmian, ale i na utrzymywaniu przez nią pewnego status quo w sferze polityki.

W swojej pracy zajmę się tym, jak rozumiany być może wymiar zmienności - stałości w odniesieniu do zagadnień politycznych i społecznych, a następnie w nawiązaniu do tego zaprezentuję autorski model zaangażowania politycznego, który spróbuję umieścić wśród pojęć pokrewnych najczęściej stosowanych w literaturze przedmiotu.

Ponieważ prezentowana tutaj koncepcja jest dopiero badana, a ilość uzyskanych dotąd danych empirycznych jest niewielka, rozdział ten będzie miał charakter przede wszystkim teoretyczny i spekulatywny.

Problematyka zmiany w psychologii politycznej

We wstępie stwierdzono, że problematyka zmiany jest obecna w badaniach prowadzonych w zakresie różnych dziedzin psychologii. Wydaje się, że psychologia polityczna nie pozostaje tutaj wyjątkiem.

Z tego względu wyjściowym dla dalszych rozważań powinno być określenie, na czym polegać może zmiana, gdy odnosi się ją do rzeczywistości społeczno-politycznej. Jest to o tyle istotne, że w obrębie różnych gałęzi psychologii wymiar ten badany jest w odmienny sposób. Wynika to zarówno z odmiennej natury badanych przez nie procesów jak i z faktu stosowania specyficznych metod badawczych.

Zastanówmy się nad tym, czym może być zmiana dla psychologów politycznych i czy istnieje w tym zakresie jakaś określona specyfika.

Zgodnie z powszechnie panującym wśród psychologów politycznych przekonaniem, są to podejmowane przez ludzi działania polityczne ukierunkowane na wytworzenie nowych, dotąd nieistniejących bytów politycznych i społecznych (określone rozwiązania gospodarcze, programy polityczne, porządek ustrojowy w państwie) lub też służą one ustabilizowaniu czy też utrzymaniu pewnego istniejącego już w tym wymiarze uporządkowania (Skarżyńska; 2005).

W literaturze fachowej odnajdujemy opracowania rozważające funkcjonowanie człowieka w polityce, w których przyjmuje się obie z powyżej wyróżnionych perspektyw.

W przypadku pierwszej, przedmiotem dociekań psychologów politycznych stają się na ogół zagadnienia związane z procesem i warunkami towarzyszącymi wprowadzaniu ważnych reform społecznych i politycznych (emancypacja kobiet, zmiana ustroju politycznego, itd.) (Koralewicz & Malewska-Peyre, 1998; Skarżyńska 2005).

W związku z drugim biegunem analizowanego tutaj wymiaru, tj. stałością, przykładów dostarczają natomiast liczne badania prowadzone nad trwałością postaw politycznych, konserwatywnością czy dogmatyzmem politycznym (Jakubowska, 1999; Skarżyńska, 1996).

Zgodnie z powyższym, rozważając problematykę zmiany w odniesieniu do zjawisk czy zachowań badanych przez psychologów, należy skupić się nie tylko na tych, których efektem jest wytwarzanie nowych jakościowo bytów rzeczywistości społeczno-politycznej, ale i na formach aktywności służących utrzymaniu i ustabilizowaniu już istniejącego uporządkowania.

Mając za sobą uściślenie znaczenia zmiany i stałości w psychologii politycznej, przejdźmy do wyjaśnienia, jakie znaczenie odgrywa zjawisko angażowania się w sferę polityki.

Najpierw postaram się jednak odpowiedzieć na pytanie odnoszące się do sposobu definiowania tego pojęcia oraz jego miejsca wśród innych kategorii stosowanych w badaniach nad zachowaniami politycznymi ludzi.

Przegląd koncepcji zaangażowania

Pojęcie zaangażowania politycznego jest różnie rozumiane i definiowane w poszczególnych dyscyplinach naukowych. W literaturze przedmiotu bywa ono często łączone lub utożsamiane z takimi pojęciami jak: partycypacja polityczna (Surdej, 2000; Skarżyńska, 2002), aktywność społeczna (Jacher, 2000; Michalik, 1986a, 1986b) czy zaabsorbowanie (Reber, 2000) i jednocześnie stawiane jest w opozycji do takich określeń jak anomia (Skarżyńska, 2002), alienacja i bierność polityczna (Jakubowska, 1999; Merton, 1982).

Owa różnorodność i niejasne znaczenie terminu skłoniły mnie do sformułowania własnej definicji, która pozwalałaby na specyfikację tego zjawiska oraz odróżnienie go od innych pojęć stosowanych w ramach psychologii politycznej. Aby tego dokonać, zdecydowałem się odwołać do już istniejących koncepcji, które choć nie dotycząc bezpośrednio zagadnienia, to jednak dają pewien obraz mechanizmów, które kierują człowiekiem zaangażowanym.

W literaturze przedmiotu brak jest także jednoznacznej definicji samego zaangażowania, a autorzy prac z zakresu tej tematyki częstokroć stosują to pojęcie bez jego głębszej analizy znaczeniowej. Wielokrotnie termin ten używany jest albo na prawach słowa potocznego, albo implicite i niejako w tle innych rozważań. Ponadto bywa on wykorzystywany w różnych kontekstach i z podkreślaniem innych, czasem wręcz przeciwstawnych jego aspektów.

W publikacjach naukowych zaangażowanie definiowane jest zazwyczaj jako związanie jednostki z konkretnym kierunkiem działań. Jedni badacze ujmują je jednak w kategoriach spójności związku i uczucia przywiązania pomiędzy ludźmi (Wojciszke; 1995), inni zaś rozumieją to pojęcie jako stan braku obiektywizmu (Elias; 2003) czy formę aktywności służącą realizacji wartości podmiotowych (Czapiński; 1985).

Ze względu na brak odpowiedniej dla moich rozważań teorii zaangażowania, zdecydowałem się na skonstruowanie własnej konceptualizacji tego zjawiska, najpierw dokonując analizy kilku podejść związanych z tym zagadnieniem. Poniżej przedstawię najważniejsze z nich, a następnie sformułuję wnioski umożliwiające rozpatrywanie zaangażowania w kontekście rzeczywistości społeczno-politycznej.

Zaangażowanie jako realizacja wartości w ujęciu Janusza Czapińskiego

Pierwszą koncepcją, którą warto przedstawić jest teoria J. Czapińskiego (1985). Według założeń autora o zaangażowaniu nie możemy mówić dopóty, dopóki mamy do czynienia wyłącznie z mechanizmem warunkowania. Funkcją zaangażowania nie jest bowiem zaspokajanie potrzeb, lecz realizacja wartości. Ich specyfika sprawia, że pozwalają one na względną stabilizację obrazu rzeczywistości oraz umożliwiają rozwijanie i tworzenie projektów rzeczywistości pożądanej z punktu widzenia jednostki.

Taka warunkowa rzeczywistość zawarta w systemie znaków poddaje się dowolnemu przekształcaniu i modyfikacjom, umożliwiającym budowanie najpierw społecznych planów działań, a następnie wartości podmiotowych.

Efektem tego mogą stać się działania osoby służące podporządkowaniu rzeczywistości zewnętrznej, odkrywaniu nowego lub stabilizowaniu starego sensu w tym uporządkowaniu oraz ustalaniu tym samym kierunku własnego działania (por. rys.1).

Koncepcja Czapińskiego Rys. 1. Zaangażowanie jako realizacja wartości w koncepcji J. Czapińskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Czapiński, 1985.

Właśnie rozwijanie kontroli nad kierunkiem działania (realizacji wartości) stanowi to, co J. Czapiński (1985) proponuje nazywać zaangażowaniem. Obejmuje ono tutaj dwa poziomy tej kontroli:

a)wewnętrzny, który odnosi się do tworzenia przez podmiot własnych standardów wykonań (celów działania), monitorowania i oceny zachowania oraz samowzmacniania w oparciu o kryterium zdolności utrzymania stałego kierunku działania w zgodzie z ustalonymi standardami;

b)zewnętrzny, którego przejawem jest ukierunkowanie zachowań podmiotu będące konsekwencją wystąpienia w otoczeniu zewnętrznych wzmocnień pierwotnych i wtórnych. Zdaniem J. Czapińskiego jest ono również zależne od biologicznej konstytucji jednostki oraz organizacji środowiska.

Podjęcie przez jednostkę zaangażowaną działań na poziomie zewnętrznym może prowadzić do przeformułowania światopoglądu w uogólnionych na nowo kategoriach poznawczych, których świadomość określa nowe poczucie tożsamości. Dzieje się tak, gdyż pod wpływem okoliczności (informacji) zewnętrznych dochodzi do zmiany kryteriów oceny zdarzeń i realizacji zachowań.

W tej sytuacji, pomimo, że podmiot podejmuje decyzję przeprowadzenia określonego działania, które nie narusza jego wartości podmiotowych, to jednak w miarę kontynuowania aktywności i wyłaniania się nowego uporządkowania, jego światopogląd ulega zawieszeniu. W ten sposób zmienia się tożsamość człowieka, a przez to także wartość wyjściowa zostaje zastąpiona nową (nowym celem).

Właśnie przez owo nowe uporządkowanie, kontrolowany jest kierunek dalszej aktywności, a w chwili, kiedy waga nowego celu przewyższy wagę wartości wyjściowej, przekroczony zostanie próg kontroli wewnętrznej i włączy się mechanizm sprzężenia zwrotnego dodatniego – nowy kierunek działania będzie ulegał samowzmocnieniu.

Czapiński (1985) opisuje ten proces w następujący sposób: „Waga wartości jest funkcją zakresu doświadczeń, które porządkuje związany z daną wartością kierunek działania podmiotu. Strukturalnie wagę można określić jako stopień centralności położenia wartości w światopoglądzie.

Siła motywacyjna jest natomiast funkcją wagi, stopnia rozbieżności między stanem aktualnym a stanem pożądanym (idealnym), określanym przez wartość, oraz subiektywnego prawdopodobieństwa zmniejszenia lub całkowitego usunięcia tej rozbieżności.” (s. 162).

Opisany powyżej proces jest o tyle ważny, że zaangażowanie w nowy kierunek działań może spowodować zwiększenie się wagi określonej wartości, a jej realizacja możliwa jest jedynie wówczas, gdy aktywność podmiotu stabilizuje się i podtrzymywana jest przez pojawiające się pozytywne wzmocnienia. W ten sposób dochodzi do rozwijania kontroli nad kierunkiem działania prowadzącym do takiego przekształcenia rzeczywistości, które będzie tożsame z zaplanowaną w umyśle wartością wyjściową.

Podsumowując poglądy J. Czapińskiego należy zwrócić szczególną uwagę na miejsce, jakie zajmują w jego koncepcji wartości podmiotowe. Ich realizacja stanowi w świetle tej teorii podstawowy cel i warunek pojawienia się w działaniach podmiotu zaangażowania. Autor podkreśla również duże znaczenie kontroli nad tymi działaniami.

Szczególnie istotny jest także wyróżniony wewnętrzny i zewnętrzny wymiar kontroli, co pozwala oddzielić pewne wskaźniki psychologiczne zaangażowania od jego przejawów behawioralnych. Dyskusyjne pozostaje natomiast przypisywanie przez tego autora osobom zaangażowanym małej stabilności celów i wartości (Czapiński, 1980).

Zaangażowanie jako poszukiwanie nieznanego w koncepcji Marii Lewickiej

W sposób odmienny od Czapińskiego rozpatruje zaangażowanie Maria Lewicka (1993). Autorka traktuje je nie jako dążność do spełnienia czy realizacji wartości podmiotowych, ale raczej jako trwanie w działaniu.

Najważniejsze dla zaangażowania jest w tej koncepcji poszukiwanie tego, co nieznane lub niepewne. Taka eksploracja rzeczywistości pozwala ustanawiać prywatny sens życia.

Zdaniem Lewickiej czynności człowieka cechujące się zaangażowaniem to takie, które dotyczą wartości, ale jednocześnie nie posiadają wyraźnie określonego celu. Cel – nawet jeżeli pojawia się w trakcie trwania czynności – jest raczej pretekstem do kontynuowania czynności, niż ostatecznym punktem dojścia, czy kryterium oceny jej wykonania.

Zaangażowanie w tym ujęciu jest z natury ślepe, zaś jego kierunek, nie podlega autoocenie ani autokorekcie i jest w zasadzie niemożliwy do przewidzenia (op. cit.). Owa ślepota zaangażowania może prowadzić zarówno do skutków społecznie pożądanych, jak i do zachowań o dużej szkodliwości społecznej.

Z jednej strony jest nim zespół czynności hobbisty-kolekcjonera starych monet, czy pełne poświęcenia zachowania matki wobec własnego dziecka. Z drugiej natomiast strony do klasy czynności zaangażowanych należy także zachowanie alkoholika, czy narkomana, któremu narkotyk stopniowo zaczyna przesłaniać świat, nakazując rezygnację z innych wartości i możliwości rozwojowych.

Warto zaznaczyć, że Lewicka (1993) twierdzi, iż to właśnie nieprzewidywalność generuje twórczy charakter mechanizmu zaangażowania, tj. zdolność do wytwarzania nowych kryteriów ocen oraz nowych poznawczych modeli świata.

Główną funkcją procesów zaangażowania jest przetwarzanie rzeczywistości, a więc kreowanie w niej nowych stanów oraz nowych produktów, zarówno materialnych, jak i symbolicznych. Dokonuje się to na mocy przyrodniczej konieczności wynikającej jedynie z poprzednich stadiów zaangażowania, a nie z wizji ostatecznego celu w umyśle podmiotu.

Analizując poglądy M. Lewickiej na zaangażowanie można odnieść wrażenie, że miejscami są one zbyt redukcjonistyczne. Przede wszystkim autorka zdaje się wykluczać to, że człowiek zaangażowany może nie tylko tworzyć coś nowego, ale też koncentrować się na utrzymaniu starego porządku. Ponadto podejście to, poprzez odmówienie zaangażowaniu celowości, neguje również jego walory podmiotowe i intencjonalne, które łączą się przecież z realizacją wyższych wartości.

Za niezwykle cenne w tej koncepcji uznać możemy natomiast zwrócenie uwagi na wytrwałość jako istotną cechę zaangażowania, ponieważ jest to taka właściwość działania, która pozwala człowiekowi na utrzymywanie obranego kierunku czynności pomimo pojawiających się utrudnień. Nadaje to zaangażowaniu pewnej specyfiki, pozwalającej na odróżnienie go od innych form aktywności.

Zaangażowanie w kontekście potrzeby domknięcia poznawczego

A. Golec (2002) proponuje dla odmiany rozpatrywanie zaangażowania w kontekście potrzeby domknięcia poznawczego, czyli motywacji do redukowania awersyjnego stanu poznawczej niepewności poprzez szybkie zdobywanie jakiejkolwiek wiedzy czy opinii na określony temat.

Podstawą tej potrzeby jest uniwersalny mechanizm pozwalający jednostce orientować się w otaczającym świecie, poprzez ukierunkowanie jej uwagi na bodźce ważne w danej sytuacji i wybiórczą dystrybucję energii poświęconej na analizę tych bodźców. Mechanizm ten umożliwia skupienie się tylko na istotnych dla celu informacjach.

Zaangażowanie zależy tutaj od poziomu wspomnianej potrzeby, która stanowi, względnie stałą i indywidualną predyspozycję jednostki. W tym ujęciu osoby zaangażowane (charakteryzujące się podwyższoną potrzebą domknięcia) cechuje jednocześnie bardziej powierzchowny i uproszczony sposób przetwarzania informacji. Częściej poszukują one informacji prototypowych i najłatwiej dostępnych. Zarazem ludzie ci generują mniej alternatywnych interpretacji analizowanych informacji oraz są bardziej pewni raz uformowanych opinii.

Przez to jednostki takie cechuje większa podatność na różnego rodzaju błędy poznawcze (torowanie, efekt pierwszeństwa, stereotypizacja) (Golec; 2002). Jak już wspomniano, Elias (2003) również wskazywał na swoistą wybiórczość poznawczą osób zaangażowanych. W konsekwencji osoby zaangażowane spostrzegają świat w sposób daleko bardziej uproszczony, niż osoby mało lub niezaangażowane. Może to owocować preferowaniem przez nie poglądów bardziej skrajnych i jednoznacznych (por. Golec, 2002).

W przedstawionej powyżej koncepcji szczególnie istotne dla prowadzonych tu rozważań jest zwrócenie przez autora uwagi na aspekt związany z ukierunkowaną (lecz także wybiórczą) dystrybucją energii u osób zaangażowanych.

Jednak koncepcja ta – podobnie jak wcześniejsze – nie zawiera spójnej i jednoznacznej definicji zaangażowania. Autorka skupia się bardziej na tym, z czego ono wynika, niż na samym jego sensie i istocie. W przytoczonej koncepcji małe znaczenie przypisuje się też wpływowi czynników zewnętrznych na poziom zaangażowania.

Zaangażowanie a tożsamość w modelu Marka Adamca

Marek Adamiec (1988) zwraca uwagę na rolę zaangażowania w budowaniu własnej tożsamości.

Jego zdaniem zaangażowanie stanowi swego rodzaju mechanizm samopotwierdzania, który może zostać uruchomiony jedynie wówczas, kiedy dana wartość ma istotne znaczenie dla sposobu, w jaki odbieramy siebie w świecie. W tym też sensie służy ono nie tylko adaptacyjnemu wprowadzeniu zmian w otoczeniu jednostki, ale i w niej samej.

Dzieje się tak, gdyż tożsamość tworzy wraz z zaangażowaniem oraz wartościami podmiotu układ stanowiący funkcjonalną całość, a obecne pomiędzy nimi zamknięte relacje wynikania układają się zdaniem Adamca w swoisty cykl funkcjonalny ( por. rys. 2.).

Koncepcja Adamca Rys. 2. Struktura podmiotowości i związki jej elementów
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Adamiec, 1988.

W tym układzie wartości oraz zaangażowanie oparte są na okolicznościach zewnętrznych będąc pewnego rodzaju relacjami ze światem. W tym też sensie zaangażowanie ma charakter otwarty i podatne jest na okoliczności (braki, opory), przez które jest też kształtowane.

Inaczej jest z samą tożsamością, która jest wynikiem interpretacji siebie i jako taka nie podlega bezpośrednim wpływom okoliczności. Dopiero, kiedy stają się one na tyle ważne, aby gruntownie zmienić treść lub sytuację wartości, może zmienić się treść świadomości – wynikająca głównie z zaangażowania (op. cit.).

Autor twierdzi, że wartości (jakie człowiek wybiera lub kreuje) są przede wszystkim konsekwencją jego obrazu siebie. Ten zaś wynika z określonej treści zaangażowania, które samo w sobie zawiera pewną sugestię (czy wręcz wewnętrzny nakaz), aby podtrzymywać lub kreować wartości stanowiące podstawę przypisywanych sobie właściwości.

Owe stwierdzenia dotyczące siebie są rodzajem samopotwierdzającego się orzekania i w pewien sposób kreują przeżycie własnej tożsamości, co prowadzi w konsekwencji do ustalenia określonych relacji ze światem i ze sobą, tj. układu wartości. Wartości stymulują świadomość, uwagę, uczucia oraz czynności poznawcze podmiotu. Angażują też jego aktywność.

W ten sposób zaangażowanie określić można jako skupianie energii i dążeń osoby wokół zespołu celów i zadań wyznaczonych przez dominujące wartości autentyczne.

Proponowany przez Adamca trójelementowy model jest układem mającym zdolność stabilizowania i utrwalania się (tworzenia swojego rodzaju homeostazy).

W związku z tym, jeśli warunki otoczenia, w jakich jednostka żyje, umożliwiają trwałe zaangażowanie realizujące pewien układ wartości, to możemy się spodziewać również trwania określonej tożsamości i przeżywania siebie jako podmiotu o określonych i stałych właściwościach (op. cit.).

Z drugiej strony, okoliczności w środowisku mogą wymagać od człowieka zmian w hierarchii wartości modyfikujących kierunek i siłę zaangażowania. To natomiast pociąga za sobą zmiany tożsamości.

Podsumowując koncepcję M. Adamca warto podkreślić znaczenie opisywanej przez niego roli zaangażowania w budowaniu i przekształcaniu się tożsamości podmiotu. Opisany model pozwala na klarowne umiejscowienie stanu zaangażowania względem realizowanych przez jednostkę wartości oraz jej sposobu widzenia siebie.

Autor zwraca również uwagę na inny ważny aspekt tego zjawiska, uznając, że poziom zaangażowania zależy w dużej mierze od okoliczności zewnętrznych, czyli od tego, jakie są relacje podmiotu ze światem. W przywołanej teorii brak jest natomiast jednoznacznej definicji zaangażowania, które traktowane jest przez niego bardziej jako element pewnego układu funkcjonalnego, aniżeli autonomiczne zjawisko posiadające swoje własne kwalifikatory.

Przedstawione wyżej koncepcje teoretyczne zwracają uwagę na różne aspekty zaangażowania i choć ich autorzy akcentują podobne cechy tego pojęcia, to jednak z drugiej strony kładą oni nacisk na różne jego wymiary. Może to powodować pewien chaos. Dodatkowo wydaje się, że nie do końca wyczerpują one zakres rozumienia zjawiska zaangażowania.

Badacze nie podejmują zagadnień związanych między innymi z aspektem wysiłkowym zaangażowania oraz z sytuacją braku zaangażowania w aktywności. Dlatego też w procesie formułowania własnej koncepcji starałem się połączyć aspekty z tych teorii i uzupełnić je w taki sposób, aby w przyjętej przeze mnie definicji zawrzeć więcej istotnych dla tego pojęcia wyznaczników.

Pojęcie zaangażowania oraz jego wyznaczniki

Po przedstawieniu powyższych koncepcji zaangażowania, mogę teraz, zgodnie z tym, co założyłem na początku, przejść do wyciągnięcia ogólnych wniosków, które pozwolą na uporządkowanie interesującej mnie definicji.

Zacznę od tego, co może wydawać się oczywiste: aktywność jest czymś zdeterminowana. Człowiek zaangażowany musi mieć powód by działać. Zgodnie z poglądami J. Czapińskiego (1985) można przyjąć, iż człowiek realizuje pewne ważne dla niego wartości, które traktować należy jako podstawowy wyznacznik (warunek) pojawienia się działań cechujących się zaangażowaniem. Angażujemy się w to, co jest dla nas ważne i dotyczy naszej tożsamości (Adamiec; 1988).

Wartości mają jednakże charakter ogólny i abstrakcyjny. Dotyczą one pewnych absolutnych i wychodzących poza realną rzeczywistość prawd możliwych do rozpatrywania jedynie w sposób aksjologiczny (Zaleski; 1991). Ponieważ nie wyznaczają one konkretnych celów, które podmiot mógłby realizować, konieczne wydaje się sprowadzenie wartości z poziomu ideowego do konkretnych wizji otaczającego podmiot świata.

Mogłyby temu służyć opisywane przez Czapińskiego (1985) warunkowe obrazy rzeczywistości, które umożliwiają podmiotowi budowanie projektów rzeczywistości pożądanej. W tym miejscu koncepcja ta wymaga jednak w moim przekonaniu pewnego rozszerzenia.

Chodzi o to, że aby wewnątrz, tj. w umyśle, utworzył się obraz pożądanej rzeczywistości, w którym ważna dla podmiotu wartość jest zrealizowana, konieczne jest uprzednie zbudowanie obrazu realnego zawierającego w sobie reprezentację aktualnego stanu otoczenia. W nim to podmiot jest w stanie określić i wykryć braki oraz zasoby istniejące w środowisku, pozwalające osiągnąć zamierzony cel.

Dopiero określenie sytuacji bieżącej umożliwia zbudowanie obrazu rzeczywistości pożądanej, zawierającego wizję świata, w której ważna dla podmiotu wartość jest spełniona i zrealizowana przez wprowadzenie w życie konkretnych rozwiązań czy działań.

Wygenerowanie umysłowych reprezentacji, umożliwia obranie konkretnego kierunku aktywności. W odróżnieniu od Czapińskiego (1980) uważam jednak, że wartość podmiotowa przybiera w nich postać określonego celu (tj. punktu kulminacyjnego procesu) podejmowanych działań. Samo ukierunkowanie czynności powoduje natomiast wystąpienie w aktywności pewnych szczególnych właściwości, pozwalających nam wnioskować o pojawieniu się zaangażowania.

Poniżej postaram się zidentyfikować wskaźniki zaangażowania, które będą umożliwiały odróżnienie działalności zaangażowanej od aktywności przypadkowej.

Pierwszym kryterium służącym rozpoznawaniu działania zaangażowanego, który zdecydowałem się wyodrębnić, jest wkład energetyczny, związany z pomijanym przez autorów aspektem wysiłkowym.

Wzięcie go pod uwagę wynika z założenia, iż zaangażowanie stanowi proces wymagający nakładu pewnych sił psychicznych i fizycznych. Jest zatem stanem, który z energetycznego punktu widzenia, jest mniej istotny dla realizacji zamierzeń łatwych do osiągnięcia. W dużym nasileniu pojawia się ono dopiero wówczas, gdy realizacja określonej wartości wymaga podjęcia przez podmiot specjalnych i odpowiednio dobranych działań (Chabowski; 2004).

Podobnie było w przypadku omówionego wcześniej uniwersalnego mechanizmu wskazanego przez Golec (2002), który umożliwia podmiotowi przetrwanie i orientowanie się w rzeczywistości dzięki ukierunkowaniu uwagi tylko na bodźce ważne w danej sytuacji oraz – idącą za tym – wybiórczą dystrybucję energii poświęconej na analizę tych bodźców.

Człowiek zaangażowany przeznacza na realizację wartości podmiotowej dużo własnej energii i uwagi, jednocześnie odstępując od innych sfer swojego funkcjonowania. Zgodnie z powyższym, im więcej obciążamy umysł i organizm ze względu na realizację wartości, tym większym zaangażowaniem cechuje się nasze działanie.

Drugim wymiarem zaangażowania, który chciałbym zaproponować jest tendencja do zidywidualizowanego i osobistego stosunku wobec realizowanej wartości. Ona to powodować może pojawienie się u osoby zaangażowanej skrystalizowanych i silnie ugruntowanych nastawień emocjonalnych związanych z tą wartością.

Znaczenie tego zjawiska wydaje się tutaj być ogromne i możemy przypuszczać, że emocje te w istotny sposób wpływałyby na ewaluację wszystkich elementów otoczenia ze względu na to, czy sprzyjają one realizacji wartości, czy też nie.

Opisywana przez Golec (2002) ukierunkowana dystrybucja energii oraz wspominana przez Eliasa (2003) wybiórczość poznawcza mogą dodatkowo powodować, że w tej sferze funkcjonowania podmiotu uwidoczni się tendencja do swoistego rozszerzonego osądu afektywnego połączonego ze skłonnością do jednoznacznych ocen i interpretacji rzeczywistości.

W ocenę świata włączona zostaje wówczas bardzo duża ilość elementów świata. Im więc większe zaangażowanie, tym większa tendencja do rozpatrywania wszystkiego w kategoriach sprzyjania (lub utrudniania) zamierzonym celom.

Zgodnie z powyższymi założeniami poziom zaangażowania byłby tym większy, im bardziej ukształtowane i jednoznaczne okazywałyby się ustosunkowania afktywne towarzyszace działaniom podmiotu.

Logicznym wydaje się przypuszczenie, że zaangażowanie powinno uwidaczniać się również w aspekcie poznawczym funkcjonowania jednostki. Realizacja pożądanej wartości wymaga zdobywania wiedzy na jej temat, jak i znajomości sposobów jej osiągnięcia.

W tym kontekście integralną część zaangażowania stanowi moim zdaniem ukierunkowane rozbudzenie poznawcze, które określić można jako szczególnie intensywne zorientowanie na uzyskiwanie maksymalnie dużej ilości informacji dotyczących sfery związanej z realizowaną wartością.

Umożliwia ono poznanie metod realizacji tej wartości (tj. realizacji pożądanego obrazu rzeczywistości) oraz wyjaśnienie okoliczności, w których będzie się to odbywało. Mimo, że służy to zwiększaniu świadomości, to jednak ukierunkowanie owego rozbudzenia może powodować (w połączeniu z afektywnym ustosunkowaniem), że człowiek zaangażowany będzie w swych poglądach stronniczy i podatny na różnego rodzaju błędy poznawcze, np. stereotypizację, efekt pierwszeństwa, efekt torowania, czy błędy atrybucyjne.

Przyczyną tego zjawiska może być opisywana przez Normana Eliasa (2003) wybiórczość percepcyjna połączona z tendencją do poszukiwania informacji najłatwiej dostępnych i potwierdzających zasadność podejmowanych działań.

Czwartym i ostatnim z wyróżnionych przeze mnie elementów zaangażowania jest trwałość w utrzymywaniu kierunku aktywności niezależnie od wewnętrznych i zewnętrznych oporów.

Nawiązując do koncepcji M. Lewickiej (1993) możemy stwierdzić, że ludzie zaangażowani cechują się konsekwencją i wytrwałością w działaniu. Realizacja wartości może być w znacznym stopniu oddalona w czasie i/lub utrudniona przez opór ze strony otoczenia, natomiast wytrwałość umożliwia dążenie do celu mimo przeszkód i trudów z tym związanych.

Utrudnienia te mają prawdopodobnie dwojaki charakter. Po pierwsze mogą wynikać z okoliczności związanych z realizacją określonej wartości. Po drugie dystraktorami mogą być konkurencyjne cele (wartości), które są sprzeczne z obranym kierunkiem zaangażowania. Im silniejsze zaangażowanie, tym większe poświęcenie i determinacja w działaniu. Im jest ono słabsze, tym wyższa tendencja do szybkiego rezygnowania z aktywności w obliczu oporu ze strony świata zewnętrznego.

Omówione zostały cztery właściwości, które uznano w tej pracy za kryteria działania zaangażowanego. Możliwe, że wyznaczników tych powinno się wskazać więcej, ale po analizie dostępnej literatury uznałem, iż właśnie te cztery cechy są najważniejsze.

Zakładam, że każde z tych kryteriów ma podobne znaczenie i w porównywalnym stopniu decydują one o poziomie zaangażowania. Uważam, że cechy te są częściowo niezależne, dlatego nie zawsze możemy mieć w przypadku zaangażowania do czynienia z ich pełną konstelacją.

Mogą się tu pojawiać swoiste wyłomy, a jedno z kryteriów może pozostać niespełnione. Im jednak większe nasilenie tych cech, tym bardziej aktywność określić możemy jako zaangażowaną.

Proces, w którym dochodzi do podjęcia działania zaangażowanego oraz jego utrzymywania się, obrazuje rysunek 3. Widzimy tutaj czynniki uaktywniające oraz wskaźniki zaangażowania wraz z jego konsekwencjami.

Ukierunkowanie Aktywności
Rys. 3. Zaangażowanie jako proces ukierunkowywania aktywności.
Źródło: opracowanie własne.

Podsumowując, na zaangażowanie składają się cztery podstawowe wyznaczniki, których pojawienie się wskazuje, że jest ono obecne w postawach i działaniach jednostki zmierzających do danego celu. Są nimi:

wytrwałość w działaniu – rozumiana jako konsekwencja i determinacja w podejmowanych dążeniach zmierzających do realizowania danej wartości,

skrystalizowane ustosunkowania afektywne – skrajne postawy emocjonalne dotyczące samej wartości oraz obiektów powiązanych z możliwościami i przeszkodami stojącymi na drodze do jej realizacji,

ukierunkowane rozbudzenie poznawcze – powiązane ze zdobywaniem wiedzy na temat samej wartości i sposobów jej osiągnięcia oraz z ewentualną wybiórczością percepcyjną,

wkład energetyczny – łączący się z dokonywaniem przez podmiot odpowiedniej dystrybucji energii i ukierunkowaniem wysiłku w podejmowanych przezeń działaniach.

Powyższe czynniki zbliżają nas do właściwego znaczenia zaangażowania. Samo podanie kwalifikatorów jednak nie wystarczy. Aby w pełni określić interesującą nas tutaj definicję, należałoby rozpatrzyć jeszcze dwa zagadnienia.

-1-

Po pierwsze, istotne jest nie tylko rozważenie pytań związanych z tym, w jakich formach zachowań zaangażowanie jest widoczne. Ważne jest również zwrócenie uwagi na to, czym jest ono w swej istocie.

W odpowiedzi na ten problem przyjęto, że stanowi ono cechę charakteryzującą aktywność podmiotu ukierunkowaną na realizację wyższych, niż potrzeby biologiczne, wartości. W tym też sensie zaangażowanie ma charakter intencjonalny i spełnia warunki opisywanego przez K. Obuchowskiego (2000) podmiotowego standardu waluacyjnego. Wydaje się bowiem, iż człowiek zaangażowany postrzega siebie jako źródło swojego postępowania, świat wokół jako szanse swoich możliwości, zaś cele własne jako przedmiot swoich intencji.

Mechanizm zaangażowania uruchamiany jest jednakże tylko w specjalnych, wymagających wysiłku sytuacjach, w których celem działań jednostki staje się realizacja określonej wartości podmiotowej.

-2-

Drugim z kolei zagadnieniem jest charakter tego zjawiska. Jeśli bowiem zaangażowanie potraktować jako cechę opisującą wzmożoną aktywność to nie wystarczy powiedzieć, że występuje lub nie. Istotny jest tutaj również jego stopień, który warunkować będzie siłę dążności do realizacji wartości.

Angażować możemy się mniej lub bardziej oraz z większym lub mniejszym entuzjazmem i siłą. W tym też kontekście zaangażowanie będzie tym pełniejsze, im wyraźniej będzie się ono przejawiało w wyróżnionych wyżej elementach zachowania. Natomiast, im mniej energii, działań czy emocji będziemy poświęcać realizacji danej wartości, tym będzie ono słabsze.

Dlatego też możliwy i oczywisty wydaje się być również kompletny brak zaangażowania, który najlepiej byłoby traktować w kategoriach pojęcia bierności. Chcę jednak zaznaczyć, iż chodzi tutaj o bierność w stosunku do konkretnych wartości, nie zaś o bierność w ogóle, ponieważ człowiek obojętny wobec jednych spraw może być zaangażowany w realizację innych.

Określona została pełna definicja zaangażowania, która obowiązywać będzie w tym opracowaniu. Pora, aby w świetle tej wiedzy zastanowić się nad sposobem eksplikacji tego pojęcia w rzeczywistości społeczno-politycznej.

W ten sposób mam nadzieję dojść do sformułowania interesującej mnie kategorii oraz umieścić ją w kontekście przedstawionego wcześniej wymiaru stałości i zmiany.

Zaangażowanie polityczne – próba eksplikacji pojęcia

Dysponując opisaną wyżej koncepcją zaangażowania chciałbym w tym miejscu dokonać próby odniesienia tego zjawiska do rzeczywistości społeczno-politycznej. Zgodnie z przyjętymi przeze mnie wcześniej założeniami, można stwierdzić, że zaangażowanie polityczne stanowi swoistą cechę aktywności społecznej, skoncentrowanej głównie wokół sfery politycznej.

Podkreślenia wymaga to, że działania podmiotu będą tutaj ukierunkowane tylko na realizację tych pożądanych społecznie wartości, które zostały wcześniej zinternalizowane przez samą jednostkę.

Człowiek zaangażowany społecznie realizuje nie tylko to, co ważne dla społeczności, w której żyje, ale również to, co stanowi o jego własnej tożsamości i sposobie, w jaki odbiera siebie w tej społeczności. Warunkiem pojawienia się zaangażowania politycznego jest zatem uznanie życia społecznego i polityki za ważną lub wartościową dla jednostki sferę, w której może ona realizować różne osobiste motywy (Skarżyńska; 2005).

Zinternalizowane przez człowieka wartości muszą zostać sprowadzone z abstrakcyjnego i ideowego poziomu do postaci konkretnych reprezentacji umysłowych zawierających w sobie wizje otaczającego świata i systemu zależności w nim panujących (Czapiński; 1985).

Tworzone na tej drodze warunkowe obrazy rzeczywistości zawierają przypuszczalnie wyobrażenia dotyczące realnego i pożądanego stanu otoczenia. Za ich pomocą określona zostaje wobec tego aktualna sytuacja społeczno-polityczna oraz wizja tego jak być powinno.

Tym samym umożliwiają one ukierunkowanie aktywności w taki sposób, aby przybierająca formę konkretnych rozwiązań społecznych wartość mogła zostać zrealizowana. Obrazy te są w swej istocie określonymi wizjami ładu społecznego czy porządku politycznego, ponieważ zawierają one plany konkretnych zmian oraz wizjonerskie opisy dotyczące sytuacji po osiągnięciu realizowanych wartości.

W tym sensie mogłyby się wiązać z preferowaniem przez jednostkę konkretnej doktryny ideologicznej odnoszącej się do rzeczywistości politycznej.

Dysponując obrazami, o których jest mowa powyżej, człowiek może podjąć konkretne działania, które w przypadku zaangażowania nacechowane będą czterema wyróżnionymi wcześniej wyznacznikami.

Po pierwsze, zaangażowanie podmiotu uwidacznia się między innymi w uruchomieniu rozbudzenia poznawczego związanego z realizowaną wartością. Człowiek zaangażowany w rzeczywistość społeczno-polityczną stara się zdobyć jak najszerszą wiedzę na temat kształtu sceny politycznej, programów partyjnych czy ważnych społecznie zdarzeń.

Osoba ta posiada zatem szeroki zakres informacji o czynnikach mogących modyfikować rzeczywistość. Dysponuje też wiedzą o panujących w niej zależnościach oraz występujących w środowisku brakach i zasobach.

Z drugiej strony, u osób zaangażowanych może uwidaczniać się tendencja do stereotypizacji i uproszczonego patrzenia na świat, co owocować może z kolei skłonnością do przyjmowania skrajnych poglądów dotyczących porządku społecznego i systemu politycznego. Fakt, że zinternalizowane wartości stanowią element tożsamości podmiotu, powoduje również, iż uwaga jednostki skoncentrowana będzie na poszukiwaniu i zdobywaniu głównie takiej wiedzy, która zgodna jest z tymi wartościami.(1)

Nawiązując do koncepcji Adamca (1988) możemy przypuszczać, że brak potwierdzenia wartości oznaczałby jednocześnie brak potwierdzenia samego siebie. Przejawem tej tendencji stałoby się natomiast duże rozbicie między ilością posiadanych potwierdzeń określonej wartości i argumentów do niej przeciwstawnych.

Zasadnym wydaje się tutaj twierdzenie Eliasa (2003) o możliwości wystąpienia w procesach poznawczych podmiotu zaangażowanego wybiórczości percepcyjnej dotyczącej przyjmowania i oceniania rzetelności wiedzy o sferze politycznej.

Po drugie, wprowadzaniu w życie poznawczego planu realizacji danej wartości podmiotowej towarzyszyć może również pojawienie się skrystalizowanych postaw emocjonalnych, które w przypadku aktywności zaangażowanej przyjmować mogą formę skrajnych ustosunkowań afektywnych. Wydaje się, że emocje te dotyczyłyby jednak nie tylko samej wartości, ale i obiektów powiązanych z możliwościami i przeszkodami stojącymi na drodze do jej realizacji.

godnie z powyższym założeniem człowiek zaangażowany politycznie odczuwa wyraźnie zarysowane sympatie i antypatie wobec konkretnych polityków, ugrupowań politycznych czy też wobec takich, a nie innych instytucji, opcji i rozwiązań służących osiągnięciu założonego celu.

Jeśli chodzi o kolejny wyznacznik zaangażowania, czyli wkład energetyczny, to w przypadku rozpatrywanej sfery funkcjonowania, byłby on związany ze stopniem zainteresowania społeczeństwem (szczególnie losem własnej grupy) i polityką oraz zakresem, w jakim człowiek gotowy jest eksploatować swoje zasoby, energię i czas, aby działać na rzecz dobra istotnego dla niego ogółu.

Ważne wydaje się również ukierunkowanie podejmowanych działań oraz ilość czasu poświęcanego na analizę konkretnych sytuacji politycznych i społecznych mających wpływ na funkcjonowanie podmiotu.

Ostatnim z wyróżnionych elementów zaangażowania jest wytrwałość w działaniach zmierzających do realizacji zinternalizowanych przez jednostkę wartości.

W przypadku rzeczywistości społeczno-politycznej oznacza ona konsekwencję i odporność na opór czy krytykę ze strony otoczenia. Inaczej mówiąc, przejawia się jako przekształcanie istniejącego porządku społecznego z cierpliwością i determinacją lub też zmierzanie do zachowania pewnego status quo. Wytrwałość jest cechą, która umożliwia podmiotowi dążenie do celu mimo przeszkód i skoncentrowanie się na zaplanowanych w związku z wartością zadaniach.

W świetle stosowanych przez psychologię polityczną pojęć pokrewnych, czynności zaangażowane łączyć trzeba z takimi zachowaniami jak: udział w wyborach, członkostwo w różnego rodzaju organizacjach społecznych lub w partiach politycznych czy publiczne manifestowanie swoich poglądów w celu oddziaływania na opinię publiczną lub sprawujące władzę grupy polityczne (Bodio; 1987).

W tym wymiarze zaangażowanie wiązać możemy z podjęciem przez jednostkę aktywności skierowanej ku partycypowaniu w sprawowaniu władzy i kształtowaniu szeroko rozumianej rzeczywistości społecznej.

Ostatnim zagadnieniem, które wymaga rozpatrzenia w procesie definiowania interesującej mnie kategorii pojęciowej jest stan bierności podmiotu wobec sytuacji panującej w otoczeniu społecznym.

Wydaje się, iż w kontekście istniejących pojęć pokrewnych, zjawisko to traktować można w kategoriach opisywanych przez Korzeniowskiego (1986, 1987) anomii i alienacji politycznej.

Z jednej strony brak zaangażowania równoznaczny ze stanem bierności może wynikać z niemożności osiągnięcia konkretnych celów środkami oferowanymi przez daną strukturę społeczną, przy jednoczesnym załamaniu poczucia wspólnoty, zobowiązania czy ciągłości procesów społeczno-politycznych (Skarżyńska; 2002).

W drugim natomiast przypadku dotyczyć to będzie sytuacji, w której jednostka odczuwa wyobcowanie i nie umie znaleźć w aktywności politycznej sposobu na poprawienie własnej sytuacji życiowej, co łączy się z brakiem jakichkolwiek potrzeb i wartości związanych z tą sferą funkcjonowania w społeczeństwie (Merton, 1982).

Powyżej dokonano prezentacji koncepcji zaangażowania politycznego oraz umieszczono ją w określonym kontekście terminologicznym. Możliwe stało się zatem powrócenie do wymiaru stałości i zmienności oraz rozważenie, jak ta konceptualizacja może być w kontekście tego wymiaru badana i analizowana.

Zaangażowanie polityczne w kontekście stałości i zmiany

Wydaje się, że przyjęcie przedstawionej przeze mnie koncepcji umożliwia rozważanie zaangażowania w kontekście obu z wyróżnionych wcześniej perspektyw związanych z wymiarem stałości (utrzymywanie dotychczasowego uporządkowania społeczno-politycznego) i zmiany (kreowanie i rozwijanie nowych rozwiązań dotyczących rzeczywistości społeczno-politycznej).

Po pierwsze dlatego, że zgodnie z przeprowadzonymi na wstępie rozważaniami dotyczącymi znaczenia zaangażowania w psychologii politycznej, jest ono taką cechą działania, która właściwa będzie zarówno osobom dążącym do zmian jak i tym, których zasadniczym celem będzie ustablilizowanie i utrzymanie już istniejących bytów społecznych i politycznych (Skarżyńska; 2005).

Po drugie, badania prowadzone przez innych autorów wielokrotnie dowodziły, iż preferencje w zakresie aktywności politycznej w dużej mierze zależne są od rozwoju sytuacji w otoczeniu (Frątczak-Rudnicka, 1990; Koralewicz & Malewska-Peyre, 1998).

W odniesieniu do tego problemu stwierdzono na przykład, że zaangażowanie polityczne zależne jest od zakładanego wpływu otoczenia na życie jednostki (Chabowski, 2004). To zaś daje podstawy, aby przypuszczać, iż zmiana lub. stałość warunków panujących w tej rzeczywistości w istotny sposób związana będzie z poziomem zaangażowania cechującego aktywność społeczno-polityczną jednostki.

Dotychczasowe ustalenia i dalsze perspektywy badawcze

Przedstawiona w tej pracy koncepcja nie została dotąd w wystarczającym stopniu zweryfikowana. Z dotychczasowych ustaleń wynika jednak, że tak pojmowane zaangażowanie jest zmienną, która różnicuje ludzi ze względu na poziom nasilenia.

Poszczególne osoby różnią się jednak nie tylko ze względu na występowanie samego zaangażowania, ale i pod kątem natężenia pewnych jego elementów (Chabowski, 2004). Fakt ten mógłby wskazywać na występowanie co najmniej czterech typów jednostek u których mówić możemy o dominowaniu jednego z wyróżnionych wyżej wyznaczników.

Jeśli przypuszczenie to potwierdzą planowane w najbliższym okresie badania to w kolejnych etapach poszukiwań należałoby skupić się na wyjaśnieniu, co sprawia, iż zaangażowanie może mieć odmienny charakter w różnych warunkach i w przypadku różnych osób.

Kolejny kierunek, jaki można byłoby obrać przy okazji badań nad tym zjawiskiem wiąże się pytaniem o to, w jakim stopniu jest ono wynikiem działania czynników zewnętrznych, a na ile uwarunkowane jest czynnikami konstytucyjnymi danej jednostki.

W ramach prowadzonych przez autora poszukiwań analizowane będą między innymi związki między poziomem ujawnianego zaangażowania a czynnikami osobowościowymi oraz przebiegiem socjalizacji politycznej.

Podsumowanie

Niniejsze opracowanie poświęciłem zaangażowaniu politycznemu. W toku dokonanej analizy sformułowana została definicja zgodnie, z którą stanowi ono cechę charakteryzującą aktywność społeczno-polityczną ukierunkowaną na realizację istotnych dla podmiotu wartości.

Stwierdzono, że zaangażowanie nie jest jednolitą zmienną, a o jej obecności można prawdopodobnie wnioskować na podstawie ujawnienia się w działaniu podmiotowym czterech elementów. Są nimi: wyraźnie ukształtowane ustosunkowania afektywne, wytrwałość, rozbudzenie poznawcze oraz wkład energetyczny.

Dotychczasowe badania wskazują, że kryteria te mogą mieć podobne znaczenie i w porównywalnym stopniu decydować o poziomie ujawnianego zaangażowania społeczno-politycznego.

Zaprezentowany model wymaga odpowiednio przeprowadzonej weryfikacji empirycznej oraz dalszych badań zmierzających do wyjaśnienia związków tak pojmowanego zaangażowania z innymi zmiennymi badanymi w ramach psychologii politycznej.

Wydaje się jednak, że tak zdefiniowane zjawisko stanowić może pewną alternatywę dla stosowanych dotychczas konceptualizacji. Ponadto, co starałem się wykazać w niniejszym opracowaniu, zaangażowanie polityczne jest takim zjawiskiem, które da się odnieść do zachowań służących aktywnemu wsparciu politycznej ciągłości lub zmiany.

(1) Ciekawą kwestią jest rzetelność potencjalnych źródeł informacji. Człowiek zainteresowany zagadnieniami politycznymi częstokroć staje przed wyborem, która partia, instytucja, czy osoba przekazuje mu prawdziwy obraz rzeczywistości (np. LPR czy Biuro Informacji Europejskiej). Wydaje się, iż w przypadku osób silnie zaangażowanych politycznie może pojawić się tendencja do bardziej jednoznacznego oceniania wiarygodności (faworyzowanie i opieranie się wyłącznie na wybranych sondażach z równoczesnym deprecjonowaniem wyników pochodzących innych ośrodków) oraz selektywnego doboru źródeł informacji (czytanie tylko tych czasopism, w których redaktorom przypisywane są podobne zapatrywania polityczne).

{rdaddphp file=moje_php/autorzy/mchabowski.html}

Literatura

Adamiec, M. (1988). Doświadczenie zmiany jako kategoria psychologiczna. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Bodio, T. (1987). Świadomość a zachowania polityczne. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauk Politycznych.
Chabowski, M. (2004) Zaangażowanie społeczno-polityczne w kontekście zakładanych relacji wpływów. Niepublikowana praca magisterska obroniona w Instytucie Psychologii Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
Czapiński, J. (1980). Podatność na zaangażowanie a względna siła wpływu pozytywnych i negatywnych ocen własnych na zmianę postaw wobec znanych osób., „Studia Psychologiczne”, 19, 21-32.
Czapiński, J. (1985). Zaangażowanie jako mechanizm rozwoju wartości podmiotowych., „Studia Psychologiczne”, 23, 143-168.
Elias, N. (2003). Zaangażowanie i neutralność. Warszawa: PWN.
Frątczak-Rudnicka, B. (1990). Socjalizacja polityczna w rodzinie w warunkach kryzysu. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Golec, A. (2002). Zaangażowanie polityczne a związek potrzeby domknięcia poznawczego i konserwatyzmu politycznego. „Czasopismo psychologiczne”, tom 8, nr 1, 95-102.
Jacher, W. (2000). Aktywność i bierność społeczna. W: Domański H., Morawski W., Mucha J., Ofierska M., Szacki J., Ziółkowski M. (red.) Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Jakubowska, U. (1999). Preferencje polityczne. Psychologiczne teorie i badania. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Kayrłowski, J. (1982). Socjalizacyjne determinanty endo-/egzocentryzmu moralnego. „Studia Psychologiczne”, 20, 73-88.
Koralewicz, J., Malewska-Peyre, H. (1998) Człowiek człowiekowi człowiekiem. Analiza wywiadów biograficznych działaczy społecznych z Polsce i we Francji. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN
Korzeniowski, K. (1986). Percepcja systemu społeczno-politycznego a poczucie podmiotowości-alienacji politycznej. „Studia Psychologiczne”, 1-2, 5-22
Korzeniowski, K. (1987). Poczucie podmiotowości-alienacji politycznej. „Studia Psychologiczne”, 25, 81-101.
Lewicka, M. (1993). Mechanizmy zaangażowania i kontroli w działaniu człowieka. W: Kofta, M. (red.) Psychologia aktywności: zaangażowanie, sprawstwo, bezradność. Poznań: Wydawnictwo Nakom.
Merton, R. K. (1982). Teoria socjologiczna i struktura społeczna. Warszawa: PWN.
Michalik, M. (1986a). Bierność i aktywność społeczna jednostki., „Oświata i wychowanie”, nr 42, 5-10.
Michalik, M. (1986b). Zaangażowanie polityczne i apolityczność., „Oświata i wychowanie”, nr 42, 11-15.
Obuchowski, K. (2000). Człowiek intencjonalny, czyli o tym, jak być sobą. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS.
Reber, A. S. (2000). Słownik psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Skarżyńska, K. (2002). Aktywność i bierność polityczna. W: Skarżyńska, K. (red.) Podstawy psychologii politycznej. Kraków: Zysk i S-ka.
Skarżyńska, K. (2005). Człowiek a polityka: zarys psychologii politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Surdej, A. (2000). Partycypacja. W: Domański H., Morawski W., Mucha J., Ofierska M., Szacki J., Ziółkowski M. (red.) Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Trempała, J. (2000). Modele rozwoju psychicznego: czas i zmiana. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego
Walsh, K. (1998) Neuropsychologia kliniczna. Warszawa: PWN.

Wojciszke, B. (1995). Psychologia miłości: intymność – namiętność –zaangażowanie. Gdańsk: GWP.

Zaleski, Z. (1991). Psychologia zachowań celowych. Warszawa: PWN.

Autor: Maciej Chabowski

Tags:

Dodaj komentarz

JComments