Człowiek jako podmiot zmiany politycznej

Szczegóły

Utworzono: 26 kwietnia 2007

Maciej Chabowski

Zaangażowanie a tożsamość w modelu Marka Adamca

Marek Adamiec (1988) zwraca uwagę na rolę zaangażowania w budowaniu własnej tożsamości.

Jego zdaniem zaangażowanie stanowi swego rodzaju mechanizm samopotwierdzania, który może zostać uruchomiony jedynie wówczas, kiedy dana wartość ma istotne znaczenie dla sposobu, w jaki odbieramy siebie w świecie. W tym też sensie służy ono nie tylko adaptacyjnemu wprowadzeniu zmian w otoczeniu jednostki, ale i w niej samej.

Dzieje się tak, gdyż tożsamość tworzy wraz z zaangażowaniem oraz wartościami podmiotu układ stanowiący funkcjonalną całość, a obecne pomiędzy nimi zamknięte relacje wynikania układają się zdaniem Adamca w swoisty cykl funkcjonalny ( por. rys. 2.).

Rys. 2. Struktura podmiotowości i związki jej elementów
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Adamiec, 1988.

W tym układzie wartości oraz zaangażowanie oparte są na okolicznościach zewnętrznych będąc pewnego rodzaju relacjami ze światem. W tym też sensie zaangażowanie ma charakter otwarty i podatne jest na okoliczności (braki, opory), przez które jest też kształtowane.

Inaczej jest z samą tożsamością, która jest wynikiem interpretacji siebie i jako taka nie podlega bezpośrednim wpływom okoliczności. Dopiero, kiedy stają się one na tyle ważne, aby gruntownie zmienić treść lub sytuację wartości, może zmienić się treść świadomości – wynikająca głównie z zaangażowania (op. cit.).

Autor twierdzi, że wartości (jakie człowiek wybiera lub kreuje) są przede wszystkim konsekwencją jego obrazu siebie. Ten zaś wynika z określonej treści zaangażowania, które samo w sobie zawiera pewną sugestię (czy wręcz wewnętrzny nakaz), aby podtrzymywać lub kreować wartości stanowiące podstawę przypisywanych sobie właściwości.

Owe stwierdzenia dotyczące siebie są rodzajem samopotwierdzającego się orzekania i w pewien sposób kreują przeżycie własnej tożsamości, co prowadzi w konsekwencji do ustalenia określonych relacji ze światem i ze sobą, tj. układu wartości. Wartości stymulują świadomość, uwagę, uczucia oraz czynności poznawcze podmiotu. Angażują też jego aktywność.

W ten sposób zaangażowanie określić można jako skupianie energii i dążeń osoby wokół zespołu celów i zadań wyznaczonych przez dominujące wartości autentyczne.

Proponowany przez Adamca trójelementowy model jest układem mającym zdolność stabilizowania i utrwalania się (tworzenia swojego rodzaju homeostazy).

W związku z tym, jeśli warunki otoczenia, w jakich jednostka żyje, umożliwiają trwałe zaangażowanie realizujące pewien układ wartości, to możemy się spodziewać również trwania określonej tożsamości i przeżywania siebie jako podmiotu o określonych i stałych właściwościach (op. cit.).

Z drugiej strony, okoliczności w środowisku mogą wymagać od człowieka zmian w hierarchii wartości modyfikujących kierunek i siłę zaangażowania. To natomiast pociąga za sobą zmiany tożsamości.

Podsumowując koncepcję M. Adamca warto podkreślić znaczenie opisywanej przez niego roli zaangażowania w budowaniu i przekształcaniu się tożsamości podmiotu. Opisany model pozwala na klarowne umiejscowienie stanu zaangażowania względem realizowanych przez jednostkę wartości oraz jej sposobu widzenia siebie.

Autor zwraca również uwagę na inny ważny aspekt tego zjawiska, uznając, że poziom zaangażowania zależy w dużej mierze od okoliczności zewnętrznych, czyli od tego, jakie są relacje podmiotu ze światem. W przywołanej teorii brak jest natomiast jednoznacznej definicji zaangażowania, które traktowane jest przez niego bardziej jako element pewnego układu funkcjonalnego, aniżeli autonomiczne zjawisko posiadające swoje własne kwalifikatory.

Przedstawione wyżej koncepcje teoretyczne zwracają uwagę na różne aspekty zaangażowania i choć ich autorzy akcentują podobne cechy tego pojęcia, to jednak z drugiej strony kładą oni nacisk na różne jego wymiary. Może to powodować pewien chaos. Dodatkowo wydaje się, że nie do końca wyczerpują one zakres rozumienia zjawiska zaangażowania.

Badacze nie podejmują zagadnień związanych między innymi z aspektem wysiłkowym zaangażowania oraz z sytuacją braku zaangażowania w aktywności. Dlatego też w procesie formułowania własnej koncepcji starałem się połączyć aspekty z tych teorii i uzupełnić je w taki sposób, aby w przyjętej przeze mnie definicji zawrzeć więcej istotnych dla tego pojęcia wyznaczników.