Człowiek jako podmiot zmiany politycznej

Szczegóły

Utworzono: 26 kwietnia 2007

Maciej Chabowski

Logicznym wydaje się przypuszczenie, że zaangażowanie powinno uwidaczniać się również w aspekcie poznawczym funkcjonowania jednostki. Realizacja pożądanej wartości wymaga zdobywania wiedzy na jej temat, jak i znajomości sposobów jej osiągnięcia.

W tym kontekście integralną część zaangażowania stanowi moim zdaniem ukierunkowane rozbudzenie poznawcze, które określić można jako szczególnie intensywne zorientowanie na uzyskiwanie maksymalnie dużej ilości informacji dotyczących sfery związanej z realizowaną wartością.

Umożliwia ono poznanie metod realizacji tej wartości (tj. realizacji pożądanego obrazu rzeczywistości) oraz wyjaśnienie okoliczności, w których będzie się to odbywało. Mimo, że służy to zwiększaniu świadomości, to jednak ukierunkowanie owego rozbudzenia może powodować (w połączeniu z afektywnym ustosunkowaniem), że człowiek zaangażowany będzie w swych poglądach stronniczy i podatny na różnego rodzaju błędy poznawcze, np. stereotypizację, efekt pierwszeństwa, efekt torowania, czy błędy atrybucyjne.

Przyczyną tego zjawiska może być opisywana przez Normana Eliasa (2003) wybiórczość percepcyjna połączona z tendencją do poszukiwania informacji najłatwiej dostępnych i potwierdzających zasadność podejmowanych działań.

Czwartym i ostatnim z wyróżnionych przeze mnie elementów zaangażowania jest trwałość w utrzymywaniu kierunku aktywności niezależnie od wewnętrznych i zewnętrznych oporów.

Nawiązując do koncepcji M. Lewickiej (1993) możemy stwierdzić, że ludzie zaangażowani cechują się konsekwencją i wytrwałością w działaniu. Realizacja wartości może być w znacznym stopniu oddalona w czasie i/lub utrudniona przez opór ze strony otoczenia, natomiast wytrwałość umożliwia dążenie do celu mimo przeszkód i trudów z tym związanych.

Utrudnienia te mają prawdopodobnie dwojaki charakter. Po pierwsze mogą wynikać z okoliczności związanych z realizacją określonej wartości. Po drugie dystraktorami mogą być konkurencyjne cele (wartości), które są sprzeczne z obranym kierunkiem zaangażowania. Im silniejsze zaangażowanie, tym większe poświęcenie i determinacja w działaniu. Im jest ono słabsze, tym wyższa tendencja do szybkiego rezygnowania z aktywności w obliczu oporu ze strony świata zewnętrznego.

Omówione zostały cztery właściwości, które uznano w tej pracy za kryteria działania zaangażowanego. Możliwe, że wyznaczników tych powinno się wskazać więcej, ale po analizie dostępnej literatury uznałem, iż właśnie te cztery cechy są najważniejsze.

Zakładam, że każde z tych kryteriów ma podobne znaczenie i w porównywalnym stopniu decydują one o poziomie zaangażowania. Uważam, że cechy te są częściowo niezależne, dlatego nie zawsze możemy mieć w przypadku zaangażowania do czynienia z ich pełną konstelacją.

Mogą się tu pojawiać swoiste wyłomy, a jedno z kryteriów może pozostać niespełnione. Im jednak większe nasilenie tych cech, tym bardziej aktywność określić możemy jako zaangażowaną.

Proces, w którym dochodzi do podjęcia działania zaangażowanego oraz jego utrzymywania się, obrazuje rysunek 3. Widzimy tutaj czynniki uaktywniające oraz wskaźniki zaangażowania wraz z jego konsekwencjami.

Rys. 3. Zaangażowanie jako proces ukierunkowywania aktywności.
Źródło: opracowanie własne.

Podsumowując, na zaangażowanie składają się cztery podstawowe wyznaczniki, których pojawienie się wskazuje, że jest ono obecne w postawach i działaniach jednostki zmierzających do danego celu. Są nimi:

1. wytrwałość w działaniu – rozumiana jako konsekwencja i determinacja w podejmowanych dążeniach zmierzających do realizowania danej wartości,


2. skrystalizowane ustosunkowania afektywne – skrajne postawy emocjonalne dotyczące samej wartości oraz obiektów powiązanych z możliwościami i przeszkodami stojącymi na drodze do jej realizacji,


3. ukierunkowane rozbudzenie poznawcze – powiązane ze zdobywaniem wiedzy na temat samej wartości i sposobów jej osiągnięcia oraz z ewentualną wybiórczością percepcyjną,


4. wkład energetyczny – łączący się z dokonywaniem przez podmiot odpowiedniej dystrybucji energii i ukierunkowaniem wysiłku w podejmowanych przezeń działaniach.

Powyższe czynniki zbliżają nas do właściwego znaczenia zaangażowania. Samo podanie kwalifikatorów jednak nie wystarczy. Aby w pełni określić interesującą nas tutaj definicję, należałoby rozpatrzyć jeszcze dwa zagadnienia.

-1-

Po pierwsze, istotne jest nie tylko rozważenie pytań związanych z tym, w jakich formach zachowań zaangażowanie jest widoczne. Ważne jest również zwrócenie uwagi na to, czym jest ono w swej istocie.

W odpowiedzi na ten problem przyjęto, że stanowi ono cechę charakteryzującą aktywność podmiotu ukierunkowaną na realizację wyższych, niż potrzeby biologiczne, wartości. W tym też sensie zaangażowanie ma charakter intencjonalny i spełnia warunki opisywanego przez K. Obuchowskiego (2000) podmiotowego standardu waluacyjnego. Wydaje się bowiem, iż człowiek zaangażowany postrzega siebie jako źródło swojego postępowania, świat wokół jako szanse swoich możliwości, zaś cele własne jako przedmiot swoich intencji.

Mechanizm zaangażowania uruchamiany jest jednakże tylko w specjalnych, wymagających wysiłku sytuacjach, w których celem działań jednostki staje się realizacja określonej wartości podmiotowej.

-2-

Drugim z kolei zagadnieniem jest charakter tego zjawiska. Jeśli bowiem zaangażowanie potraktować jako cechę opisującą wzmożoną aktywność to nie wystarczy powiedzieć, że występuje lub nie. Istotny jest tutaj również jego stopień, który warunkować będzie siłę dążności do realizacji wartości.

Angażować możemy się mniej lub bardziej oraz z większym lub mniejszym entuzjazmem i siłą. W tym też kontekście zaangażowanie będzie tym pełniejsze, im wyraźniej będzie się ono przejawiało w wyróżnionych wyżej elementach zachowania. Natomiast, im mniej energii, działań czy emocji będziemy poświęcać realizacji danej wartości, tym będzie ono słabsze.

Dlatego też możliwy i oczywisty wydaje się być również kompletny brak zaangażowania, który najlepiej byłoby traktować w kategoriach pojęcia bierności. Chcę jednak zaznaczyć, iż chodzi tutaj o bierność w stosunku do konkretnych wartości, nie zaś o bierność w ogóle, ponieważ człowiek obojętny wobec jednych spraw może być zaangażowany w realizację innych.

Określona została pełna definicja zaangażowania, która obowiązywać będzie w tym opracowaniu. Pora, aby w świetle tej wiedzy zastanowić się nad sposobem eksplikacji tego pojęcia w rzeczywistości społeczno-politycznej.

W ten sposób mam nadzieję dojść do sformułowania interesującej mnie kategorii oraz umieścić ją w kontekście przedstawionego wcześniej wymiaru stałości i zmiany.