Człowiek jako podmiot zmiany politycznej

Szczegóły

Utworzono: 26 kwietnia 2007

Maciej Chabowski

Zaangażowanie polityczne – próba eksplikacji pojęcia

Dysponując opisaną wyżej koncepcją zaangażowania chciałbym w tym miejscu dokonać próby odniesienia tego zjawiska do rzeczywistości społeczno-politycznej. Zgodnie z przyjętymi przeze mnie wcześniej założeniami, można stwierdzić, że zaangażowanie polityczne stanowi swoistą cechę aktywności społecznej, skoncentrowanej głównie wokół sfery politycznej.

Podkreślenia wymaga to, że działania podmiotu będą tutaj ukierunkowane tylko na realizację tych pożądanych społecznie wartości, które zostały wcześniej zinternalizowane przez samą jednostkę.

Człowiek zaangażowany społecznie realizuje nie tylko to, co ważne dla społeczności, w której żyje, ale również to, co stanowi o jego własnej tożsamości i sposobie, w jaki odbiera siebie w tej społeczności. Warunkiem pojawienia się zaangażowania politycznego jest zatem uznanie życia społecznego i polityki za ważną lub wartościową dla jednostki sferę, w której może ona realizować różne osobiste motywy (Skarżyńska; 2005).

Zinternalizowane przez człowieka wartości muszą zostać sprowadzone z abstrakcyjnego i ideowego poziomu do postaci konkretnych reprezentacji umysłowych zawierających w sobie wizje otaczającego świata i systemu zależności w nim panujących (Czapiński; 1985).

Tworzone na tej drodze warunkowe obrazy rzeczywistości zawierają przypuszczalnie wyobrażenia dotyczące realnego i pożądanego stanu otoczenia. Za ich pomocą określona zostaje wobec tego aktualna sytuacja społeczno-polityczna oraz wizja tego jak być powinno.

Tym samym umożliwiają one ukierunkowanie aktywności w taki sposób, aby przybierająca formę konkretnych rozwiązań społecznych wartość mogła zostać zrealizowana. Obrazy te są w swej istocie określonymi wizjami ładu społecznego czy porządku politycznego, ponieważ zawierają one plany konkretnych zmian oraz wizjonerskie opisy dotyczące sytuacji po osiągnięciu realizowanych wartości.

W tym sensie mogłyby się wiązać z preferowaniem przez jednostkę konkretnej doktryny ideologicznej odnoszącej się do rzeczywistości politycznej.

Dysponując obrazami, o których jest mowa powyżej, człowiek może podjąć konkretne działania, które w przypadku zaangażowania nacechowane będą czterema wyróżnionymi wcześniej wyznacznikami.

Po pierwsze, zaangażowanie podmiotu uwidacznia się między innymi w uruchomieniu rozbudzenia poznawczego związanego z realizowaną wartością. Człowiek zaangażowany w rzeczywistość społeczno-polityczną stara się zdobyć jak najszerszą wiedzę na temat kształtu sceny politycznej, programów partyjnych czy ważnych społecznie zdarzeń.

Osoba ta posiada zatem szeroki zakres informacji o czynnikach mogących modyfikować rzeczywistość. Dysponuje też wiedzą o panujących w niej zależnościach oraz występujących w środowisku brakach i zasobach.

Z drugiej strony, u osób zaangażowanych może uwidaczniać się tendencja do stereotypizacji i uproszczonego patrzenia na świat, co owocować może z kolei skłonnością do przyjmowania skrajnych poglądów dotyczących porządku społecznego i systemu politycznego. Fakt, że zinternalizowane wartości stanowią element tożsamości podmiotu, powoduje również, iż uwaga jednostki skoncentrowana będzie na poszukiwaniu i zdobywaniu głównie takiej wiedzy, która zgodna jest z tymi wartościami.(1)

Nawiązując do koncepcji Adamca (1988) możemy przypuszczać, że brak potwierdzenia wartości oznaczałby jednocześnie brak potwierdzenia samego siebie. Przejawem tej tendencji stałoby się natomiast duże rozbicie między ilością posiadanych potwierdzeń określonej wartości i argumentów do niej przeciwstawnych.

Zasadnym wydaje się tutaj twierdzenie Eliasa (2003) o możliwości wystąpienia w procesach poznawczych podmiotu zaangażowanego wybiórczości percepcyjnej dotyczącej przyjmowania i oceniania rzetelności wiedzy o sferze politycznej.

Po drugie, wprowadzaniu w życie poznawczego planu realizacji danej wartości podmiotowej towarzyszyć może również pojawienie się skrystalizowanych postaw emocjonalnych, które w przypadku aktywności zaangażowanej przyjmować mogą formę skrajnych ustosunkowań afektywnych. Wydaje się, że emocje te dotyczyłyby jednak nie tylko samej wartości, ale i obiektów powiązanych z możliwościami i przeszkodami stojącymi na drodze do jej realizacji.

godnie z powyższym założeniem człowiek zaangażowany politycznie odczuwa wyraźnie zarysowane sympatie i antypatie wobec konkretnych polityków, ugrupowań politycznych czy też wobec takich, a nie innych instytucji, opcji i rozwiązań służących osiągnięciu założonego celu.

Jeśli chodzi o kolejny wyznacznik zaangażowania, czyli wkład energetyczny, to w przypadku rozpatrywanej sfery funkcjonowania, byłby on związany ze stopniem zainteresowania społeczeństwem (szczególnie losem własnej grupy) i polityką oraz zakresem, w jakim człowiek gotowy jest eksploatować swoje zasoby, energię i czas, aby działać na rzecz dobra istotnego dla niego ogółu.

Ważne wydaje się również ukierunkowanie podejmowanych działań oraz ilość czasu poświęcanego na analizę konkretnych sytuacji politycznych i społecznych mających wpływ na funkcjonowanie podmiotu.

Ostatnim z wyróżnionych elementów zaangażowania jest wytrwałość w działaniach zmierzających do realizacji zinternalizowanych przez jednostkę wartości.

W przypadku rzeczywistości społeczno-politycznej oznacza ona konsekwencję i odporność na opór czy krytykę ze strony otoczenia. Inaczej mówiąc, przejawia się jako przekształcanie istniejącego porządku społecznego z cierpliwością i determinacją lub też zmierzanie do zachowania pewnego status quo. Wytrwałość jest cechą, która umożliwia podmiotowi dążenie do celu mimo przeszkód i skoncentrowanie się na zaplanowanych w związku z wartością zadaniach.

W świetle stosowanych przez psychologię polityczną pojęć pokrewnych, czynności zaangażowane łączyć trzeba z takimi zachowaniami jak: udział w wyborach, członkostwo w różnego rodzaju organizacjach społecznych lub w partiach politycznych czy publiczne manifestowanie swoich poglądów w celu oddziaływania na opinię publiczną lub sprawujące władzę grupy polityczne (Bodio; 1987).

W tym wymiarze zaangażowanie wiązać możemy z podjęciem przez jednostkę aktywności skierowanej ku partycypowaniu w sprawowaniu władzy i kształtowaniu szeroko rozumianej rzeczywistości społecznej.

Ostatnim zagadnieniem, które wymaga rozpatrzenia w procesie definiowania interesującej mnie kategorii pojęciowej jest stan bierności podmiotu wobec sytuacji panującej w otoczeniu społecznym.

Wydaje się, iż w kontekście istniejących pojęć pokrewnych, zjawisko to traktować można w kategoriach opisywanych przez Korzeniowskiego (1986, 1987) anomii i alienacji politycznej.

Z jednej strony brak zaangażowania równoznaczny ze stanem bierności może wynikać z niemożności osiągnięcia konkretnych celów środkami oferowanymi przez daną strukturę społeczną, przy jednoczesnym załamaniu poczucia wspólnoty, zobowiązania czy ciągłości procesów społeczno-politycznych (Skarżyńska; 2002).

W drugim natomiast przypadku dotyczyć to będzie sytuacji, w której jednostka odczuwa wyobcowanie i nie umie znaleźć w aktywności politycznej sposobu na poprawienie własnej sytuacji życiowej, co łączy się z brakiem jakichkolwiek potrzeb i wartości związanych z tą sferą funkcjonowania w społeczeństwie (Merton, 1982).

Powyżej dokonano prezentacji koncepcji zaangażowania politycznego oraz umieszczono ją w określonym kontekście terminologicznym. Możliwe stało się zatem powrócenie do wymiaru stałości i zmienności oraz rozważenie, jak ta konceptualizacja może być w kontekście tego wymiaru badana i analizowana.