Kiedy zdolny leń przegrywa?

Szczegóły: Utworzono: 23 grudnia 2014; dr Jarosław Kulbat

dr Jarosław Kulbat

Odnoszeniu zawodowych sukcesów przez wielu z nas towarzyszą rozterki i chwile zwątpienia. Na przykład wtedy, gdy porównujemy swoje osiągnięcia z sukcesami innych ludzi, zwłaszcza tych, których uważamy za bardziej utalentowanych czy pracowitych od nas.

Kto nie ma ochoty wtedy zrezygnować? Wycofać się z wyścigu, rzucić to wszystko w diabły, zamieszkać w lesie z dala od klientów, kolegów z pracy, prezesów. Albo gdy uświadomimy sobie, jak długa czeka nas droga do ważnego dla nas celu, jak wiele wysiłku musimy jeszcze włożyć w jego osiągnięcie. Kto nie czuje wtedy pokusy, żeby zająć się czymś innym? Czymś ciekawszym albo może dającym większe szanse na sukces? I choć dla większości z nas jest oczywiste, że wysiłek i wytrwałość w działaniu pozwalają osiągnąć w życiu (także zawodowym) to, co jest warte osiągnięcia, to w chwilach próby bardzo łatwo o tym zapomnieć. Zwłaszcza o tym, jak duże znaczenie dla naszych sukcesów może mieć wytrwałość.

Ludzie dość znacznie różnią się od siebie wytrwałością w dążeniu celów, zwłaszcza tych odległych w czasie. Ludzi wytrwałych charakteryzuje umiejętność wkładania wysiłku i zaangażowania w dążenie do celu przez lata, wbrew przeciwnościom, mimo porażek czy nieuniknionych okresów zastoju. Brak wytrwałości rozpoznamy po tym, że ludzie szybciej się zniechęcają, robią przerwy w połowie drogi, bez żalu tracą czas na działania, które właśnie przyciągnęły ich uwagę.

Początkowo psychologowie mierzyli indywidualną wytrwałość, wykorzystując zadania pozwalające dokonać pomiaru czasu, w jakim ludzie są w stanie wkładać w zadanie spory wysiłek poznawczy czy siłę fizyczną. W przypadku takich wskaźników wytrwałości nie jest jasne, czy odzwierciedlają one także ten rodzaj wytrwałości, który manifestuje się w dążeniu do celów odległych w czasie o tygodnie, miesiące czy lata. W pomiarach tak rozumianej wytrwałości psychologowie wykorzystują obecnie kwestionariusze, w których respondenci oceniają swoje dążenia do różnych życiowych celów. W takich kwestionariuszach znajdziemy pytania dotyczące manifestowania konsekwencji w zainteresowaniach czy priorytetach życiowych, gotowości do angażowania się w działanie przez dłuższy czas, zwłaszcza w obliczu trudności czy przeszkód, które mogą się pojawić na drodze do celu. Mierzona w taki sposób wytrwałość koreluje istotnie z sumiennością. Pamiętać jednak należy, że sumienność może się manifestować także na inne sposoby.

Wytrwałość mierzona kwestionariuszowo manifestuje się zatem konsekwencją w osiąganiu długofalowych celów. To pasja i odporność na utrudnienia – na zmęczenie czy wyczerpanie, na przeciwności czy przeszkody, na zniechęcenie i rozczarowanie. Wytrwałość tak rozumiana to trzymanie się planu na przyszłość. Nie przez tydzień, nawet nie kilka miesięcy. Wytrwałość to dążenie do celu każdego dnia przez długi czas, czasem nawet lata. Dla ludzi wytrwałych w takim sensie realizowanie znaczących życiowych celów przypomina raczej udział w maratonie niż serii biegów na krótkich dystansach.

W badaniach realizowanych od kilku lat Angela Lee Duckworth z University of Pennsylvania próbuje opisać genezę tak rozumianej wytrwałości oraz mechanizmy psychologiczne wyjaśniające znaczenie takiej wytrwałości dla osiągania ważnych życiowych celów. Na kilka z efektów, które pojawiły się w wynikach badań, chciałbym zwrócić szczególną uwagę, głównie dlatego, że są one niezgodne z oczekiwaniami większości ludzi.

Po pierwsze, okazuje się, że niezwykły talent w jakiejś dziedzinie zazwyczaj nie oznacza wytrwałości w działaniu. W zasadzie wyniki badań wskazują na to, że talenty i wytrwałość są od siebie względnie niezależne. Co więcej, wyniki porównań średniej wytrwałości ludzi nieprzeciętnie utalentowanych i grupy kontrolnej pokazały, że ludzie utalentowani, jako grupa, są średnio mniej wytrwali niż inni ludzie. W praktyce może oznaczać to, że ludzie, którzy są jednocześnie utalentowani w jakiejś dziedzinie i jednocześnie wytrwali, zdarzają się dość rzadko. I tu pojawia się zgodność z wiedzą potoczną, bo gdy przeanalizujemy osiągnięcia najlepszych artystów, naukowców czy innowatorów – ich osiągnięcia są zdecydowanie większe, niż moglibyśmy tego oczekiwać jedynie na podstawie wielkości ich talentów.

Inna ciekawe zjawisko wiąże się ze zmianami w poziomie wytrwałości, jakie można obserwować w ciągu życia człowieka. Wyniki badań pozwalają przypuszczać, że wytrwałość rośnie w stałym tempie w ciągu życia człowieka: im człowiek starszy, tym robi się bardziej wytrwały. Może to być konsekwencja zmian w przekonaniach – ludzie starsi przywiązują większą wagę do wytrwałości. Nie można też wykluczyć, że wzrost wytrwałości stanowi odzwierciedlenie zmian rozwojowych. W takim ujęciu ludzie młodsi preferują raczej podejmowanie wyzwań czy poszukiwanie wrażeń, co nie sprzyja wytrwałości, zwłaszcza w warunkach pokusy. Ludzie starsi bardziej niż poszukiwanie wyzwań, preferują specjalizowanie się w wybranej dziedzinie. Różnice w wytrwałości byłyby więc odzwierciedleniem naturalnych i uzasadnionych zmian rozwojowych, kiedy młodzieńcza eksploracja otaczającego człowieka świata, poznawania swoich ograniczeń czy odkrywania pasji zaczyna ustępować pragnieniom stabilizacji życiowej czy zrównoważonego rozwoju. Znaczenia nabierają wtedy cele długofalowe, kluczowe z perspektywy całego życia, a nie miesiąca czy roku.

Jak wytrwałość wpływa na osiągnięcia?

Jednym z mechanizmów, poprzez który wytrwałość wpływa na osiąganie przez człowieka sukcesów, jest praktyka. Ludzie wytrwali podejmują świadome działania, które mają na celu poprawę poziomu wykonania konkretnych czynności, od których zależy osiągnięcie sukcesu w zadaniach, które należy wykonać w drodze do wybranego celu. W bardzo ciekawych badaniach z udziałem dzieci biorących udział w konkursach językowych, Duckworth wraz zespołem pokazali, że wytrwałość finalistów wyraźne korelowała z ilością czasu poświęcanego na ćwiczenia umiejętności niezbędnych do wykonywania zadań konkursowych. Oczywiście dłużej ćwiczyli bardziej wytrwali uczestnicy konkursu. Co interesujące, wytrwałość nabierała szczególnego znaczenia przy wykonywaniu zwłaszcza tych ćwiczeń, które dzieciom nie sprawiały frajdy. A właśnie te ćwiczenia najsilniej przekładały się na szanse uzyskania dobrego wyniku.

Świadomość znaczenia wytrwałości dla osiągania sukcesów w życiu prowadzi do pytania, czy wytrwałości można się nauczyć, albo jak swoją wytrwałość zwiększyć. I choć badania nad genezą wytrwałości są jak na razie w fazie początkowej, to Angela Lee Duckworth jest przekonana, że możemy wskazać przynajmniej kilka procesów, które mogą wpływać na wzrost wytrwałości w działaniu.

Po pierwsze, w badaniach nad wytrwałością w życiu można zaobserwować wyraźny związek pomiędzy przekonaniami o naturze zdolności a wytrwałością. Najogólniej ludzie, którzy sądzą, że zdolności człowieka można kształtować, że człowiek może się rozwijać i w konsekwencji podnosić na wyższy poziom, są bardziej wytrwali. Dzieje się tak między innymi dlatego, że wiara w to, że trening czyni mistrza, prowadzi do większego zaangażowania w te działania, które ostatecznie prowadzą do wzrostu możliwości wykonania zadania. Trudności czy porażki traktowane są przez takich ludzi jak wyzwanie, któremu należy sprostać. Można to osiągnąć, wkładając większy wysiłek w wykonanie zadania albo poprzez systematyczny trening tych umiejętności, które powodują najwięcej błędów. Warto podkreślić, że w przypadku ludzi przekonanych o tym, że zdolności mogą się rozwijać, okazuje się, że na trudności, które napotykają na drodze do celu, reagują raczej pozytywnie (na przykład zaciekawieniem). W praktyce podejmowanie prób jest dla nich atrakcyjne samo w sobie. Zatem motywacja do przezwyciężania przeszkód czy trudności w przypadku takich ludzi ma charakter wewnętrzny. Przy takim nastawieniu nawet pojawienie się kolejnych błędów nie zniechęca do kolejnych prób. Wręcz przeciwnie – motywuje do kolejnych prób i kolejnych, i aż do skutku.

A gdy wciąż nie udaje się przezwyciężyć trudności, to dla ludzi przekonanych o tym, że rozwój zdolności jest możliwy, błędy wydają się raczej konsekwencją niewystarczającego wysiłku włożonego w zadanie niż deficytów zdolności, których przezwyciężyć nie można. Angela Lee Duckworth jest przekonana, że inny mechanizm psychologiczny, który ma kluczowe znaczenie dla wytrwałości, to optymistyczny styl wyjaśniania. Optymistyczny styl wyjaśniania można rozpoznać wtedy, gdy ludzie upatrują przyczyn swoich sukcesów w czynnikach wewnętrznych, stabilnych i uniwersalnych. Z kolei porażki są według nich spowodowane działaniem czynników zewnętrznych, niestabilnych i zależnych od sytuacji. Kluczowe znaczenie ma tutaj asymetryczna diagnostyczność sukcesów i porażek dla poziomu zdolności czy umiejętności koniecznych do osiągnięcia celu: mój sukces wskazuje na to, że mogę, moja porażka oznacza jedynie, że powinienem spróbować jeszcze raz – czego sobie i Państwu życzę.

Materiały uzupełniające:

Wystąpienie Angeli Lee Duckworth na konferencji TED [Obejrzyj na TED]

Linki do materiałów źródłowych:

Duckworth, A. L., Peterson, C., Matthews, M. D., & Kelly, D. R. (2007). Grit: Perseverance and passion for long-term goals. Journal of Personality and Social Psychology, 92(6), 1087-1101. [pdf]
Dweck, C. S., Leggett, E. L. (1988). "A social-cognitive approach to motivation and personality". Psychological Review, 95 (2): 256–273. [pdf]
James, W. (1907). The energies of men. Science, 25, 321-332. [pdf]